مبانی فلسفی کاربرد خیال (تمثیل) در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان اصفهان

چکیده

تمثیل از مهم‌ترین وجوه معنایی و کلامی به‌کاررفته در قرآن است. مقاله پیشِ رو با هدف تبیین چرایی کاربرد تمثیل (خیال) در قرآن به لحاظ هستی‎‌شناختی و معرفت‌شناختی تدوین گردیده است. تحلیل و استنتاج، روش مورد استفاده در این مقاله است. دو گزاره اصلی که مقاله در پی تبیین آن است، عبارت‌اند از: 1. تمثیل‌های قرآنی ماهیت اعتباری و مجازی ندارند؛ یعنی صرف مثال برای آسان‌شدن فهم نیستند (وجه هستی‌شناختی)؛ 2. تمثیل‌های قرآنی، حقایق متنزل‌شده‌ای هستند که موضوع، مبادی و مواد قوه خیال برای فهم معارف قرآنی قرار می‌گیرند و فهم را امکان‌پذیر می‌سازند (وجه معرفت‌شناختی). در قرآن، تمثیل به معنای توصیف‌کردن و تشبیه حقایق معقول به نمودهای محسوس به‌کار می‌رود؛ زیرا واقعیت‌های عالم مشهود، نمودهای مناسبی برای ترسیم عالم غیب و حقایق معنوی است. تمثیل، فعالیت مهم قوه خیال برای فهم و تفهیم مسائل است که از طریق بازیابی، ترکیب یا خلق صورت‌های مثالی (خیالی) متناسب با مفاهیم مورد نظر انجام می‌پذیرد. قرآن کتاب هدایت انسان‌ها است و نه تنها معارف مندرج در آن، بلکه چگونگی تبیین آن معارف نیز برای افراد بشر حجت و راهگشا است. اراده و تدبیر الهی در به‌کارگیری تمثیل در قرآن، آموزه‌های پربرکتی را برای ما به ارمغان می‌آورد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. امام خمینی، سید روح‌الله. (1378). آداب الصلاه. تهران: انتشارات مؤسسه نشر آثار امام خمینی (ره).
    2. جوادی آملی، عبدالله. (1378). تسنیم. قم: مرکز نشر اسرا.
    3. جوادی آملی، عبدالله. (1382). قرآن در قرآن. قم: مرکز نشر اسرا.
    4. جوادی آملی، عبدالله. (1387). هدایت در قرآن. قم: مرکز نشر اسرا.
    5. چیتیک، ویلیام. (1383). عوالم خیال (مترجم: سیدمهدی یوسف ثانی). تهران: انتشارات موسسه نشر آثار امام خمینی (ره).
    6. حسن‌زاده آملی، حسن. (1388). سدره المنتهی. قم: نشر الف. لام. میم.
    7. حکمت، نصراله. (1385). متافیزیک خیال. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
    8. سعیدی روشن، محمدباقر. (1391). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    9. صانعی دره‌بیدی، منوچهر؛ جمیل صلیبا. (1366). فرهنگ فلسفی. تهران: انتشارات حکمت.
    10. فولادوند، محمدمهدی. (1381). قرآن‌شناسی. تهران: موسسه الست فردا.
    11. ناظمی قره‌باغ، مهدی؛ صافیان، محمدجواد. (1391). امکان طرح عالم خیال بنابر تلقی ملاصدرا. فصلنامه معرفت فلسفی، 6(36)، صص 101-126.