کارکرد «توحید اجتماعی» در فلسفه دانش تفسیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 سطح چهار تفسیر تطبیقی مؤسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه، قم، ایران

چکیده

توحید اجتماعی به لحاظ هویت اعتقادی- اجتماعی‌‌‌اش، کارکردهای مهمی در فلسفه‌‌های مضاف به علوم و در نتیجه تحول آنها دارد که فلسفه دانش تفسیر از زمره آنهاست. اهمیت بحث از فلسفه دانش تفسیر، در ضرورت پاسخ‌‌گویی به شبهات نوپدید اجتماعی و نارسایی توحید اعتقادی با مفهوم رایج آن در قبال این شبهات، بسامد آیات اجتماعی و حاکمیت روح توحید بر قرآن است. مقاله حاضر که با هدف تبیین کارکرد توحید اجتماعی بر فلسفه این دانش با رویکرد تحلیلی-استدلالی سامان یافته، نشان می‌‌دهد برآیند خوانش اجتماعی از توحید در شناسایی بهتر خداوند به‌عنوان مصدر قرآن موثر است و با القاء رویکرد اجتماعی به صفات خداوند ازجمله علم، حکمت، خالقیت و ناظر‌بودن او، به تفسیر آیات مرتبط با اسما و صفات خداوند جهت جدید اجتماعی خواهد داد. شناخت درست ساختار جامعه و فضای زمان نزول و فهم صحیح آیات ناظر به آن زمان مانند مفهوم عبادت و تفسیر آیات مرتبط با آن، کارکرد توحید اجتماعی در مبادی دانش تفسیر است. با خوانش اجتماعی از توحید، منطق جدیدی در فهم آیات تولید شده و قلمرو دلالی آیات قرآن توسعه می‌‌یابد و ظرفیت این دانش در مرجعیت علوم انسانی و ضعف تفاسیر صوفیانه یا لیبرال آشکار می‌‌شود. براین اساس می‌‌توان پیشنهاد گرایش تفسیر اجتماعی با محوریت توحید اجتماعی را داد. به صحنه اجتماع آوردن قرآن و تفسیر آن همسو با نیازهای عینی زندگی اجتماعی زمانه و زمینه‌سازی برای گسترش مفهوم متعالی توحید قرآنی در بدنه‌ زندگی و تبدیل قرآن به روش زندگی اجتماعی براساس آیات توحیدی تغییراتی است که در نهایت دانش تفسیر ایجاد می‌‌شود

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم

    1. آلوسی، محمود. (1415ق). روح‏المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم و السبع‌المثانی (محقق: علی عبدالباری، ج10). بیروت: دارالکتب‏ العلمیه.
    2. ابوحیان، محمد بن یوسف. (1420ق). بحرالمحیط فی التفسیر (ج1). بیروت: دارالفکر.
    3. ایماندار، حمید؛ مصطفوی‌فرد، حامد. (1398). مبانی و روش‌های تفسیری و نقش آن در تبیین مفهوم توحید. آموزه‌های قرآنی، 16(29)، صص 115-140.
    4. بغوی شافعی، حسین ‏بن مسعود. (1415ق). معالم التنزیل فی تفسیرالقرآن (محقق عبدالرزاق المهدی، ج3). بیروت: داراحیاء التراث‌العربی.
    5. پیشوایی، مهدی. (1397). تاریخ اسلام. قم: نشر معارف.
    6. جوادی آملی، عبدالله. (1388). جامعه در قرآن؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم. قم: اسراء.
    7. خامنه‌ای، سیدعلی. (1353). طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    8. خامنه‌ای، سیدعلی. (۶/۶/1396). بیانات: در دیدار طلاب حوزه‌های علمیه استان تهران. برگرفته از: دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری. ir/f58566
    9. خسروپناه، عبدالحسین. (1385). مجموعه مقالات فلسفه‌‌های مضاف (مقاله فلسفه مضاف، علی‌اکبر رشاد، فلسفه تفسیر، حمید خدابخشیان، ج1). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    10. ذهبی، محمدحسین. (بی‎تا). التفسیر و المفسرون (ج1). قاهره: مکتبة وهبه.
    11. رشاد، علی‌اکبر. (1383). فلسفۀ دین. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    12. زرکشی، بدر‌الدین. (1410ق). البرهان فی علوم القرآن (ج1). بیروت: دارالمعرفه.
    13. زمخشری، محمود‏. (1421ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل (محقق: عبدالرزاق المهدی، ج3). بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
    14. سیدقطب. (1425ق). فى ظلال القرآن (ج4، چاپ سی و پنجم). بیروت: دار الشروق.
    15. سیوطی، جلال‌الدین. (1421ق). الاتقان فی‏علوم ‌القرآن (ج2). بیروت: دارالکتب‏العلمیه.
    16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1361). تفسیر القرآن الکریم (صدرا) (ج4). قم: بیدار.
    17. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1، 10). بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    18. طبرسی، فضل ‌بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن (محقق: محمدجواد بلاغی، ج7). تهران: ناصرخسرو.
    19. طریحی، فخر‏الدین. (1362). مجمع ‌البحرین (محقق: سیداحمد‏حسینی، ج3). تهران: کتاب‏فروشی مرتضوی.
    20. عرب‌صالحی، محمد؛ پیشوایی، فریده. (1401). تحلیل معنای توحید اجتماعی از رهگذر تبیین مؤلفه‌‌های آن در قرآن با تاکید بر اندیشه‌‌های آیت‌الله خامنه‌ای. فصلنامه مطالعات تفسیری و معناشناختی قرآنی مفتاح، ش15، صص 25-50.
    21. عرب‌صالحی، محمد؛ پیشوایی، فریده. (1401). توحید اجتماعی، ماهیت، تعریف و نسبت آن با توحید اعتقادی. فصلنامه قبسات، 27(104)، صص 99-124.
    22. فخرالدین رازی، محمد ‏بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب (ج24). بیروت: دار ‏احیاء التراث العربی.
    23. مصباح یزدی، محمدتقی. (1393). معارف قرآن1-3، خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی. قم: مؤسسه امام خمینى&.
    24. مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار (ج26، 28). قم: صدرا.
    25. معمار، رحمت الله. (1385). بررسی تطبیقی نظریه‌های لیبرال دموکراسی و مردم سالاری دینی از منظر امام خمینی. پژوهشنامه متین، شماره 38، صص 97-121.

    نصیری، علی. (1385). نقش پیش‌فرض‌ها و مبانی کلامی در فهم و تفسیر آیات قرآن. اندیشه نوین دینی، شماره ۴ و ۵، صص 55-72.