رهیافتی نو بر ترجمه اسما افعال مشهور قرآن در پرتو «تجزیه به آحاد واژگان» (مطالعه موردپژوهانه: ترجمه‌های الهی قمشه‌ای، آیتی و مکارم شیرازی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. ایران.

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. کاشان. ایران.

چکیده

قرآن کریم کتابی جهان‌شمول و جاودانه است و همه انسان‌ها مخاطب آن‌اند. اهمیت دسترسی مخاطبان غیرعرب‌زبان قرآن کریممحتوا و مراد جدی خداوند از آیات قرآن، موجب شده است قرآن کریم به دیگر زبان‌ها ترجمه گردد. بر این اساس توجه مترجم به آحاد واژگان، یکردی کارآمد برای تلاش بر ارائه ترجمه دقیق از واژگان کلام اللهخواهد بود. در این مقاله با روش تحلیلی ـ انتقادی و با استفاده از روش تجزیه به آحاد واژگان، اسماء افعال موجود در آیات قرآن در سه ترجمه الهی قمشه‌ای، آیتی و مکارم شیرازی ارزیابی می‌شود. اسم فعل در زبان عربی ساختاری کاملاً شناخته‌شده دارد و در کتاب‌های ادبی به‌تفصیل بدان پرداخته شده است. مترجمان فارسی‌زبان قرآن کریم، در انتقال معنای جدی اسم فعل به فارسی تلاش قابل تحسینی داشته‌‌اند؛ اما کاربست روش تجزیه به آحاد واژگان نشان می‌دهد مترجمان در انتخاب معادل‌‌های فارسی برای اسماء افعال در قرآن، چندان موفق نبوده‌‌اند و تنها به معنای سطحی این واژگان قرآن دست یازیده‌‌اند. هدف این پژوهش ترجمه‌‌ای بر پایه معناشناسی نوین است تا مخاطبان فارسی‌زبان به مراد جدی واژگان نزدیک شوند.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
  2. ابن عقیل، بهاء الدین عبدالله. (1425ق). شرح ابن عقیل على ألفیّة ابن مالک (محقق: محمد محیی الدین عبدالحمید، ج1، طبعه 8). طهران: ناصر خسرو.
  3. ابن هشام انصاری، عبد الله بن یوسف. (1979ق). مغنی اللبیب. قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
  4. ابن‌جنی، عثمان. (بی‌تا). الخصائص (محقق: عبدالحمید هنداوی). بیروت: دارالکتب العلمیه.
  5. ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏.
  6. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
  7. آلوسی، محمود بن ‌عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دارالکتب العالمیه.
  8. البابستی، عزیزة فوّال. (1413هـ. ق/1992م).المعجم المفصّل فی النحو العربی (ج1، طبعه 1). بیروت: دارالکتب العلمیة.
  9. بن یعیش، أبو البقاء، موفق الدین الأسدی الموصلی. (1422ق). شرح المفصل للزمخشری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  10. بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418ق). انوارالتنزیل و اسرارالتأویل. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  11. پالمر، فرانک. (1381). نگاهی تازه به معناشناسی (مترجم: کوروش صفوی). تهران: کتاب ماد.
  12. حاجی خانی، علی؛ روحی برندق، کاووس؛ متقی‌زاده، عیسی و رستمی‌کیا، مصطفی. (1396). تحلیل و ارزیابی افعال سوره مبارکه بقره با رویکرد تجزیه به آحاد واژگان. جستارهای زبانی، 8(36)، صص49-77.
  13. حسن، عباس. (1966م). نحو وافی مع ربطه بالا سالیب الرفیعه و الحیاه اللغویه المتجدده. تهران: ناصرخسرو.
  14. حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى. (بی‌تا). تفسیر روح البیان‏. بیروت: دارالفکر.
  15. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). المفردات لالفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
  16. رضى الدین استرآبادى، محمد بن حسن. (1398ق). شرح شافیة ابن الحاجب‏. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  17. زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دارالکتاب العربی.
  18. شیبانى، محمد بن حسن. (1413ق). نهج البیان عن کشف معانى القرآن‏. قم: نشر الهادی.
  19. صفوی، کوروش. (1387). درآمدی بر معناشناسی. تهران: انتشارات سوره مهر.
  20. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی). قم: دفتر نشر انتشارات اسلامی.
  21. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  22. طبرسی، فضل بن حسن. (1377). جوامع الجامع (مترجم: گروهی از مترجمان). مشهد: آستان قدس رضوی.
  23. طبری، محمدبن‌جریر. (1412ق). جامع البیان فی تأویل آی القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
  24. طریحی، فخرالدین. (1375). مجمع البحرین (مترجم: سید احمد حسینی). تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  25. طریحی، فخرالدین. (1375). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  26. عبدالجلیل، منقورز. (2001م). علم الدلالة أصوله ومباحثه فی التراث العربی. دمشق: اتّحاد الکُتّاب العرب.
  27. الغلایینى، مصطفى بن محمد سلیم. (1414ق). جامع الدروس العربیة (چاپ بیست و هشتم). بیروت: المکتبة العصریة.
  28. فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر ( مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
  29. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
  30. فیومی، احمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: انتشارات هجرت.
  31. قرشی، سیدعلی‌اکبر. (1371). قاموس القرآن (چاپ ششم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  32. قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصر خسرو.
  33. قمى على بن ابراهیم‏. (1367). تفسیر قمی (محقق: سید طیب موسوى جزایرى‏). قم: دارالکتاب‏.
  34. لطفی‌پور ساعدی، کاظم. (1387). درآمدی بر اصول و روش ترجمه. تهران: مرکز نشردانشگاهی.
  35. مدنى، علیخان بن احمد. (بی‌تا). الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة. قم: ذوی القربی.
  36. مسبوق، سیدمهدی؛ قائمی، مرتضی و غلامی یلقون آقاج، علی‌حسین. (1397). تجزیه به آحاد واژگان و کاربست آن در ترجمه قرآن (مطالعه موردپژوهانه: سوره‌‌های نور، فرقان و شعراء). زبان‌پژوهی (علوم انسانی)، 10(29). صص 83-115.
  37. مسبوق، سیدمهدی؛ قائمی، مرتضی و فتحی مظفری، رسول. (1394). تعادل واژگانی و اهمیت آن در فهم دقیق متن (موردکاوی پنج ترجمه فارسی از نهج البلاغه). پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 5(12)، صص 13-39.
  38. مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (چاپ سوم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  39. المطوّع، یوسف أحمد. (1980م). الموسوعة النحویة الصرفیة (ج1). القاهرة: دارالکتب الإسلامیة.
  40. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). ترجمه قرآن کریم. قم: دارالقران الکریم.
  41. میرحاجی، حمیدرضا؛ مرامی، جلال و امانی، رضا. (1390). کاربردشناسی اصل تعادل ترجمه‌ای واژگان در فرآیند ترجمه قرآن کریم. ادب عربی، 3(4)، صص 137-163.
  42. ناظمیان، رضا و حاج مومن، حسام. (1392). ساخت و بافت در ترجمه متون دینی؛ مقایسه دو ترجمه از نهج البلاغه (دشتی و شهیدی). ادب عربی، 5(1)،. صص 237-254.
  43. نیومارک، پیتر. (1372). دوره آموزش و فنون ترجمه ویژه مقاطع کارشناسی ارشد (مترجم: منصور فهیم). تهران: انتشارات رهنما.
  44. الهی قمشه‌ای، مهدی. (1380). ترجمه قرآن کریم. قم: انتشارات فاطمه الزهراء.
  45. یعقوب، امیل بدیع. (1427ق). موسوعة النحو والصرف والإعراب (طبعه 4). قم: استقلال (بطریقة أوفسیت).