روش و گرایش آیت‌الله محمدهادی معرفت در التفسیر الأثری الجامع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، قم. ایران.

چکیده

تفاسیر روایی متعددی به قلم دانشمندان شیعه و اهل‌سنت تألیف شده‌اند. یکی از تفسیرهای روایی در عصر کنونی، کتاب التفسیر الاثری الجامع تألیف مرحوم آیت‌الله محمدهادی معرفت است. این تفسیر از جهاتی قابل بررسی است: یکی از این جهات، روش مؤلف در این تفسیر است. روش ایشان از عناصری تشکیل یافته است؛ مانند مبادی تصوریه (مفاهیم) و تصدیقیه (مفروضات) و سازوکارها و فرایندها. در این مقاله تنها عناصر یادشده تبیین می‌گردد. ابتدا پیش‌فرض‌های تفسیری آیت‌الله معرفت در دو مبحث مبادی تصوریه (مفاهیم) و مبادی تصدیقیه (مفروضات) بیان می‌شود. مبادی تصوریه در قالب هفت مفهوم و مبادی تصدیقیه در قالب چهارده مفروض تبیین شده است. در بخش بعدی روش‌های آسیب‌زدایی از تفسیر اثری بیان می‌گردد. ایشان پنج روش برای آسیب‌زدایی از تفسیر اثری نام می‌برد و دو روش را توضیح می‌دهد. سپس در فرایندی سه‌گانه روش دستیابی به معنای آیات در التفسیر الأثری الجامع بیان می‌شود. در قسمت سوم گرایش تفسیر از طریق بررسی و تحلیل آماریِ عنوان‌های مطالب تبیین می‌شود. براساس تحلیل 738 عنوان، گرایش تفسیری آیت‌الله معرفت به ترتیب اخلاقی، فقهی و سپس کلامی و علوم قرآنی است. 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم

    * نهج‌البلاغه (للصبحی صالح)

    1. ابن عیاش، محمد بن مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی (محقق و مصحح: سیدهاشم رسولی محلاتی). تهران: المطبعة العلمیة.
    2. حرعاملی، محمد. (1414ق). هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة(علیهم السلام). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
    3. رجایی، طاهره. (1388). روش آیت‌الله معرفت در التفسیر الاثری الجامع، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، 15(62)، صص 352-383.
    4. رضائی اصفهانی، محمدعلی. (1387). منطق تفسیر قرآن. قم: جامعه المصطفی العالمیه.
    5. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر. (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن (محقق: فواز احمد زمرلی). بیروت: دارالکتاب العربی.
    6. شاطبی، ابراهیم بن موسی. (بی‌تا). الموافقات. القاهره: مکتبه و مطبعه محمدعلی صبیح و اولاده.
    7. شعیری، محمد بن محمد. (بی‌تا). جامع الأخبار. نجف: مطبعة حیدریة.
    8. صدوق، ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1376). الأمالی. تهران: کتابچی.
    9. صفّار، محمد بن الحسن. (1404ق). بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
    10. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1417ق). ‏المیزان فى تفسیر القرآن‏ (چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    11. طوسی، محمد بن الحسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف فیه من الأخبار (محقق و مصحح: حسن‌الموسوی خرسان). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    12. علوی‌مهر، حسین. (1381). روش‌ها و گرایش‌های تفسیری. قم: انتشارات اسوه.
    13. فراهیدى، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین (چاپ دوم). قم: ‏انتشارات هجرت‏.
    14. قربان‌زاده، محمد؛ رستمی، محمدحسن. (1391). گستره گرایش‌های تفسیری. نشریه آموزه‌های قرآنی (15)، صص 155ـ172.
    15. کراجکی، محمد بن ‌علی. (1410ق). کنز الفوائد (محقق و مصحح: عبدالله نعمت). قم: دارالزخائر.
    16. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    17. محبوبی، مصطفی. (1388). روش‌شناسی التفسیر الاثری الجامع (استاد راهنما: محسن قاسم‌پور، استاد مشاور: پرویز رستگار). وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه کاشان، دانشکده علوم انسانی [کارشناسی ارشد].
    18. مظفر، محمدرضا. (بی‌تا). المنطق. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
    19. معرفت، محمدهادی. (1388). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
    20. معرفت، محمدهادی. (1418ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
    21. معرفت، محمدهادی. (1429ق). التفسیر الأثری الجامع. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
    22. نجفی، محمدحسن. (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    23. واحدی، علی‌بن‌احمد. (1411ق). اسباب نزول القرآن (محقق: کمال‌بسیونی زغلول). بیروت: دالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
    24. هاشمی خویی، میرزا حبیب الله. (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (مترجم: حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای، مصحح: ابراهیم میانجی). تهران: مکتبة الإسلامیة.