عوامل مؤثر بر رشد اخلاقی با نگاهی قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت عملی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

تکیه‌گاه اخلاق قرآنی خداوند است که منبع و منشأ همه فضایل و کمالات عینی و نامتناهی است. رشد اخلاقی به معنای ربانی و الهی‌شدن در بُعد ‌شناختی، رفتاری و عاطفی از راه کسب اوصاف و افعال ربوبی و الهی است که نمونه آن در اوصاف و افعال خدا وجود دارد و اوصاف و افعالی که خداوند برای انسان مطلوب دانسته است. انسان در فطرت و خلقت ویژه‌اش استعداد ربانی و الهی‌شدن را دارد و عوامل متعددی در شکوفایی و رشد این استعداد نقش دارند. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای- اِسنادی و تحلیل محتوایی، توصیفی و استنباطی با هدف بررسی عوامل مؤثر بر رشد اخلاقی براساس آموزه‌های قرآنی انجام شده است که این عوامل از نگاه قرآن دو نوع‌اند: عوامل معرفتی، عوامل غیرمعرفتی. شناخت فطری فضایل و رذایل (عامل معرفتی غیراکتسابی)، توجه و تفکر (بیداری) و ایمان، عوامل معرفتی اکتسابی رشد اخلاقی‌اند و وراثت، تغذیه، عوامل محیطی، مبادی غیبی، اراده و اختیار و عمل صالح عوامل غیرمعرفتی این رشدند.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. آذربایجانی، مسعود. (1387). عوامل مؤثر بر تحول اخلاقی. دوماهنامه خُلُق، (4 و 5)، صص 36-42.
    2. آذربایجانی، مسعود؛ و سالاری‌فر، محمدرضا. (1385). روان‌شناسی عمومی. قم: زمزم هدایت.
    3. آلوسی، سیدمحمود. (1415ق). روح‌المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). ‏لسان العرب‏ (چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
    5. ابن‌عاشور، محمدطاهر. (1412ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
    6. ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    7. ابن‌مسکویه، احمد بن یعقوب. (1373). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. قم: انتشارات بیدار.
    8. بحرانی، سیدهاشم. (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات بنیاد بعثت.
    9. بیضاوی، عبدالله. (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    10. پژوهشکده حوزه و دانشگاه. (1383). روان‌شناسی رشد (2) با نگرش به منابع اسلامی. تهران: سازمان انتشارات سمت.
    11. جوادی آملی، عبدالله. (1377). مراحل اخلاق در قرآن. قم: نشر اسرا.
    12. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1418ق). تاج اللغه و صحاح العربیه المسمی الصحاح. بیروت: دارالفکر.
    13. حجازی، محمدمحمود. (1413ق). التفسیرالواضح. بیروت: دارالجیل الجدید.
    14. حر عاملی، محمد بن حسن. (1376). الفصول المهمه. قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(علیه السلام).
    15. حرانی، حسن بن علی. (1404ق). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
    16. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. (1374). روا‌‌ن‌شناسی رشد (1) با نگرش به منابع اسلامی. تهران: سازمان سمت.
    17. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    18. دیلمی، احمد؛ و آذربایجانی، مسعود. (1380). اخلاق اسلامی. تهران: دفتر نشر و پخش.
    19. راغب اصفهانی، حسین. (1376). الذریعه الی مکارم الشریعه. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
    20. راوندی، فضل‌الله. (1377). النوادر. قم: دارالحدیث.
    21. سیوطی، جلال‌الدین. (1404ق). الدر المنثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
    22. شعاری‌نژاد، علی‌اکبر. (1375). فرهنگ علوم رفتاری. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    23. شهید ثانی (عاملی)، زین الدین بن علی. (1409ق). حقائق الایمان. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
    24. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1366). تفسیر القرآن الکریم. قم: انتشارات بیدار.
    25. صفار، محمد بن حسن. (1362). بصائر الدرجات الکبری. تهران: مؤسسه اعلمی.
    26. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعه مدرسین.
    27. طبرسی، حسن بن فضل. (1392ق). مکارم الاخلاق. قم: منشورات شریف رضی.
    28. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    29. طبری، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان. بیروت: دارالمعرفة.
    30. طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافة.
    31. طوسی، محمد بن حسن. [بی‌تا]. التبیان فى تفسیر القرآن‏. بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
    32. غزالی، محمد. (1368). کیمیای سعادت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
    33. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
    34. فضل الله، سیدمحمدحسین. (1419ق).‏ تفسیر من وحى القرآن (چاپ دوم). بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر.
    35. فلسفی، محمدتقی. (1377). کودک از نظر وراثت و تربیت. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    36. فیض کاشانی، ملامحسن. [بی‌تا]. التفسیر الصافی. تهران: انتشارات الصدر.
    37. قضاعی، محمد بن سلامه. (1405ق). مسند الشهاب. بیروت: مؤسسة الرساله.
    38. کلینی، محمد. (1365). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    39. متقی هندی، علی. (1409ق). کنز العمال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    40. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    41. مدرسی، سیدمحمدتقی. (1419ق). من هدی القرآن. تهران: دار محبی‌الحسین.
    42. مصباح یزدی، محمدتقی. (1368). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    43. مصباح یزدی، محمدتقی. (1376). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    44. مصباح یزدی، محمدتقی. (1382). فلسفه اخلاق. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    45. مصباح یزدی، محمدتقی. (1383). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    46. مطهری، مرتضی. (1372). مجموعه آثار. (ج2). تهران: انتشارات صدرا.
    47. مطهری، مرتضی. (1385). مجموعه آثار. (ج23). تهران: انتشارات صدرا.
    48. مغنیه، محمدجواد. (1424ق). التفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    49. مفید، محمد بن محمد. (1414ق). الامالی. بیروت: دارالمفید.
    50. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    51. نراقی، محمدمهدی. (1379). جامع السعادات. قم: انتشارات اسماعیلیان.
    52. ورام بن ابی‌فراس، حسین. (1434ق). مجموعه ورام. بیروت: مؤسسۀ الاعلمی.