تطور اقدامات جریان کفر علیه آموزه معاد از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم پزشکی، استان گلستان- ایران.

2 طلبه سطح۳، مرکز آموزش عالی ائمه اطهار علیهم السلام، قم- ایران

10.22081/jqss.2025.71226.1361

چکیده

این حقیقت که بازگشت همه به سوی خداوند متعال است، بارها در قرآن کریم تکرار و تأکید شده است. اساسا مبنای انذار و تبشیر که از وظایف اصلی انبیای الهی بوده، تأیید و تبیین برانگیخته‌شدن مجدد انسان و احضار تمامی اعمال او برای محاسبه است. با توجه به روحیه حق‌ستیز جبهه معارضان انبیا(ع)، بی‌تردید آنان در برابر این آموزه حیات‌بخش و انسان‌ساز ساکت ننشسته و ضمن نپذیرفتن حقیقت معاد، کوشیده‌اند تا از زوایای مختلف، این انکار خود را توجیه نمایند. این مقاله به‌منظور فراهم‌آوردن زمینه ادراکی عمیق‌تر از کوشش‌های منکران علیه آموزه معاد، به روش کتابخانه‌ای اقدامات انکاری آنان را که در قرآن کریم حکایت شده، استقصا نموده و در هفت بخش طبقه‌بندی محتوایی کرده است. از تأمل در این بخش‌ها فهمیده می‌شد که نخستین واکنش منکران در برابر آموزه «معاد»، مواجهه فطری با خبر عظیم است که با طرح سوال همراه بود. دومین مرحله از واکنش‌های آنان، انتخاب موضع در مواجهه با حقیقت مبیَّن بود. در پایان نیز این نتیجه حاصل شد که اقدامات منکرانه علیه آموزه معاد در سه مرحله تغافل، لجاجت و دسیسه تطور یافته است؛ زیرا پذیرش خبر بسیار بزرگ قیامت برای منکران دشوار می‌نمود، ازاین‌رو تعلیم آموزه حیاتی «معاد» را برنمی‌تافتند و در عمل با واکنش‌های منفی خود، آن را انکار می‌کردند.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (بی‌تا(. التحریر و التنویر (ج18، 29). بیروت: موسسه التاریخ‏.
ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب‏. (1422ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز (محقق: عبدالسلام عبدالشافى محمد، ج4). بیروت: دارالکتب العلمیه‏
ابوالفتوح رازى، حسین بن على. (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن‏ (محقق: محمد جعفر یاحقى و محمد مهدى ناصح، ج19). مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏‏.
جوادی آملی، عبدالله. (1362). معاد(8): انکار معاد از موضع شبهه و شهوت، پاسدار اسلام ماهنامه دفتر تبلیغات اسلامی، شماره22، ، صص14-17.
حسینى همدانى، سیدمحمد. (1404ق). انوار درخشان ‏(محقق: محمدباقر بهبودى، ج16). تهران: کتابفروشى لطفى‏‏.
زمخشرى، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (ج4، چاپ سوم). ، بیروت: دار الکتاب العربی‏
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. (1406ق). الجدید فى تفسیر القرآن المجید (ج5). بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.
شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم. (1412ق). فى ظلال القرآن‏ (ج6، چاپ هفدهم). بیروت: دارالشروق.
صابونى، محمدعلى. (1421ق). صفوة التفاسیر تفسیر للقرآن الکریم (ج3). بیروت: دار الفکر.
صادقى تهرانى، محمد. (1365). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن ‏(ج19، چاپ دوم). قم: انتشارات فرهنگ اسلامى‏.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان (مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج16، چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن (ج15، 18، چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن ‏(ج10، چاپ سوم). تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن (ج28). بیروت: دارالمعرفه.
طیب، سیدعبدالحسین. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن (ج8، چاپ دوم). تهران: انتشارات اسلام.
فخررازى، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب (ج20، 24، 27، چاپ سوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاسمی، علی محمد. (1395). پیامدهای انکار معاد در قرآن، ماهنامه معرفت، 25(222)، صص99-112.
کاشانى، ملا فتح الله. (1336). تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین (ج5، چاپ سوم). تهران: کتابفروشى محمد حسن علمى‏.
مراغى، احمد بن مصطفى‏. (بی‌تا(. تفسیر المراغی (ج29). بیروت: داراحیاء التراث العربى‏.
مغنیه، محمدجواد. (1424ق). تفسیر الکاشف (ج7). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازى، ناصر و همکاران. (1374). تفسیر نمونه (ج5، 8، 13، 18، 21، 25). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
میبدی، احمد بن محمد. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار (محقق: على اصغر حکمت، ج10، چاپ پنجم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
همتیان، علی‌اصغر. (1388). نگرش انسان عصر جاهلی به حقیقت معاد و نحوه مواجهه وحی با آن، نشریه اندیشه نوین دینی، 5(18)، صص109-134.