واکاوی روش‌های تربیت فرزند در ساحت بینش، گرایش و کنش با نگاهی به سوره لقمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن، قم، ایران (نویسنده مسئول).

2 دانشیار، دانشگاه علوم و معارف قرآن، قم، ایران.

3 هیات علمی و دانشیار دانشگاه امام صادق تهران پردیس خواهران

10.22081/jqss.2025.71213.1359

چکیده

انسان دارای سه ساحت بینش، گرایش و کنش است و مراحل و روش‌های تربیتی نیز متناسب با ساحت‌های بینشی، گرایشی و رفتاری است. در نظام خانواده مهمترین مسئله، تربیت شایسته فرزندان براساس آموزه‌های دینی است. مسئله اصلی در این پژوهش این است که در مسیر تربیت دینی، چرا به‌رغم دادن انبوهی از بینش و آگاهی درباره مباحث دینی به فرزندان، برخی مواقع رفتار دینی مشاهده نمی‌شود؟ چگونه می‌توان براساس آموزه‌های قرآنی روش تربیتی درست را ارائه نمود؟ این پژوهش درصدد است با روش گرد‌آوری اَسنادی-کتابخانه‌ای و تحقیق توصیفی-تحلیلی به روش تحلیل محتوای کیفی به بررسی نمونه قرآنی از سوره لقمان بپردازد. این تحقیق با واکاوی روش‌های لقمان حکیم در تربیت فرزندش، به این نتیجه رسید: اولین ساحت در تربیت فرزند ساحت شناخت توحید و معاد است که همان دعوت به خداشناسی است. لقمان حکیم با دو محرک اصلی پند و محبت که جنبه انرژی‌دهندگی دارند، گرایش و رغبت به ساحت بینش توحیدی را تقویت نمود که منجر به رفتار می‌شود. از مهمترین دستورات رفتاری که لقمان حکیم در تربیت فرزند به‌کار برده است، عبارتند از: اقامه نماز، امربه‌معرف و نهی‌ازمنکر، بردباری در برابر سختی‌ها و عدم‌تکبر و غرور؛ بنابراین، توجه هم‌زمان به هر سه سطح بینش، گرایش و کنش، در تربیت فرزند، باعث درونی‌شدن آموخته‌ها دینی شده و به تربیت عمق می‌بخشد.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
آقاتهرانی، مرتضی؛ حیدری کاشانی، محمدباقر. (1392). خانواده وتربیت مهدوی. تهران: کتاب یوسف.
ابراهیم‌زاده، عیسی. (1379). فلسفه تربیت. تهران: دانشگاه پیام نور.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی. (1376). امالی (مترجم: محمدباقرکمره‌ای). تهران:کتابچی.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی. (1387). من لایحضره الفقیه (ج4). بیروت: دارالاضواء.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی. (۱۴۰۴ق). عیون أخبار الرضا (ج2). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ابن طاووس، علی‌بن موسی. (1418ق). الإقبال بالأعمال الحسنة (اقبال الاعمال). قم: حوزه علمیه قم.
اسکندری‌نژاد، خدیجه. (1389). نقش شخصیت مادر در تربیت فرزند. طهورا. شماره 7، صص 129-116.
باقری، خسرو. (1383). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی (ج2). تهران: انتشارات مدرسه.
باهنر، ناصر. (1396). آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد. تهران: بین الملل.
جوادی آملی، عبدالله. (1372). مبدا و معاد. تهران: نشر الزهرا.
جوادی آملی، عبدالله. (1389). تفسیر موضوعی (ج7). قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (1390). ادب قضا در اسلام. قم: اسراء.
حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1397ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة (ج15). بیروت: داراحیاء الثرات العربی.
حسینی‌زاده، سیدعلی. (1397). تربیت فرزند(چاپ چهاردهم). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
دهخدا، علی‌اکبر. (1378). لغتنامه دهخدا (ج11). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ریو، جان مارشال. (1380). انگیزش و هیجان (مترجم: یحیی سیدمحمدی). تهران: نشر ویرایش.
شاملی، عباسعلی. (1386). مجموعه مقالات تربیت اخلاقی (پیشفرضها وچالشها). قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها.
شریف قریشی، باقر. (1385). النظام التربوی فی الاسلام. بی‌جا: مهر امیرالمومنین.
صالح سعیدی، ابواسحاقی. (1387). نکات تربیتی سوره مبارکه لقمان. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول الدین، استاد راهنما: مجید حیدری‌فر.
طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: سیدمحمدباقر موسوی‌همدانی، ج13، 14). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
علی‌اکبری، راضیه. (1396). رسالت مادری در آموزه‌های دینی. رهتوشه راهیان نور محرم. صص87-75.
کلینی، محمدبن‌یعقوب. (1365). الکافی (ج1). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ج78). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی اشتهاردی، محمد. (1383). لقمان و حکمتهای دهگانه او در قرآن. بوشهر: نشر موعود اسلام.
محمدی‌ری‌شهری، محمد. (1373). میزان الحکمه (ج2). قم: دارالحدیث.
محمدی ‌ری‌شهری، محمد. (1380). منتخب میزان الحکمه. تلخیص: سیدحمید حسینی، قم: دارالحدیث.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1380). اخلاق در قرآن(ج1). قم: مؤسسه امام خمینی.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار استاد مطهری (ج6). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج1، 5). تهران: صدرا.
مغنیه، محمدجواد. (1390). تفسیر کاشف (محقق: موسی دانش، ج6). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران. (1371). تفسیر نمونه (ج17). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موسوی خمینی، سیدروح الله. (1375). صحیفه نور (ج7). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
وطن‌دوست، محمدعلی. (1397). تحلیل فلسفی ارتباط میان «بینش»، «گرایش» و «منش» و ارائه راهکارهای تربیتی دستیابی به رفتار سالم. پنجمین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی. دانشگاه فردوسی مشهد.
هاشمی رکاوندی، سیدمجتبی. (1382). تربیت و شخصیت انسانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
یوسفی، علیرضا. (1383). واژه‌نامه توصیفی آموزش؛ طبقه‌بندی اهداف آموزشی حیطه عاطفی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 4(12)، صص129-130.
.Tomei, L.A. (2005) Taxonomy for the technology domain. London: information science publishing.
 
  • تاریخ دریافت: 08 فروردین 1404
  • تاریخ بازنگری: 01 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 20 خرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 08 تیر 1404