نقد اشکال شیخ حر عاملی به دوری بودن استدلال موافقین تفسیر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

موسسه آموزش عالی ائمه اطهار علیهم السلام

10.22081/jqss.2025.71167.1357

چکیده

موضوع حجیت فهم و تفسیر قرآن توسط غیرمعصومین یکی از مباحث چالش‌برانگیز و دیرین در میان فقها و محدثین شیعه به‌شمار می‌رود. این اختلاف، از همان آغاز اسلام نشأت گرفته و همچنان به حیات خود ادامه داده است و تفکرات گوناگونی درباره تفسیر قرآن شکل گرفته است. از جمله این تفکرات، جریان اخباریگری است که بر لزوم تفسیر قرآن همراه با روایات معصومین(ع) تأکید می‌کند و در صورت عدم‌بهره‌گیری از این روایات، تفسیر را جایز نمی‌داند. یکی از شخصیت‌‌های برجسته در این دیدگاه، شیخ حر عاملی است که در کتاب الفوائد الطوسیة، دلایلی را در اثبات حجت نبودن ظواهر قرآن و منع تفسیر آن بدون رجوع به روایات ارائه می‌دهد. یکی از مهمترین استدلال‌های وی، نظریه دوری است که با سه بعد مختلف مطرح شده و از توانمندی استدلالی او حکایت دارد. در این پژوهش، با استفاده از رویکردی نقادانه و روش تحقیق توصیفی و تحلیلی، به تحلیل و بررسی این ادله پرداخته‌ شده است. هدف از این بررسی، ارائه پاسخ‌های نقضی و حلی به دلایل او و اثبات این مسئله است که براساس دیدگاه غالب دانشمندان شیعه و اهل سنت، ظواهر آیات قرآن کریم از حجیت برخوردارند و بر این اساس، تفسیر قرآن توسط غیرمعصومین نه تنها جایز، بلکه ضرورت انکارناپذیر برای فهم صحیح دین تلقی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
ابوحیان، محمد بن یوسف. (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر (ج1). بیروت: دارالفکر.
بابایی، علی‌اکبر. (1381). مکاتب تفسیری (ج1). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
بهشتی، ابراهیم. (1391). اخباریگری (تاریخ و عقاید). قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
جرجانی، علی بن محمد. (1370). التعریفات. تهران: ناصر خسرو.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1403ق). الفوائد الطوسیة. قم: بی‌نا‏.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (ج1). قم: مؤسسة آل البیت.
خاقانی، علی بن حسین. (1404ق). رجال الخاقانی. قم: مکتب الاعلام السلامی.
ذهبی، محمدحسین. (بی‌تا). التفسیر و المفسرون. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم.
رستمی، علی‌اکبر. (1380). آسیب‌شناسی و روش‌شناسی تفسیر معصومان^ (ج1). رشت: کتاب مبین
سلمان‌پور، محمدجواد. (1383). «بررسی نظریه‌ی اخباریین در عدم حجیت ظواهر قرآن». نشریه علوم انسانی الزهراء. 14(50). صص 105 ـ 134.
صدر، محمدباقر. (1400ق). بحوث فی علم الاصول. بیروت: دارالاسلامیه.
طاهری، حبیب الله. (1377). درس‌هایی از قرآن (ج2). قم: اسوه.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (بی‌تا). بدایة الحکمة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1353). قرآن در اسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1، 3، 12). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
طباطبایی، محمدکاظم. (1390). منطق فهم حدیث. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
طوسی، محمد بن حسن. (1417ق). العدة فی اصول الفقه (ج1). قم: محمدتقی علاقبندیان‏.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد. (1428ق). دراسات فی الأصول (ج3). قم: مرکز فقه الائمه الاطهار.
قاضی‌زاده، کاظم؛ مقیمی‌نژاد داورانی، محدثه. (1390). «حجیت فهم و تفسیر غیرمعصومین از قرآن کریم در روایات شیعه». حدیث‌پژوهی. 3(6)، صص 221ـ 250.
‏کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی (ج1). قم: دارالحدیث.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار (ج92). بیروت: بی‌نا
مرکز الثقافه و المعارف القرآنیه. (1374). علوم القرآن عند المفسرین. قم: نشر مکتب الإعلام الإسلامی
مسعودی، عبدالهادی. (1389). درسنامه فهم حدیث. قم: انتشارات زائر.
مظفر، محمد رضا. (1379). المنطق. قم. جامعه مدرسین حوزه علمیه دفتر انتشارات اسلامی
معارف، مجید. (1387). شناخت حدیث (مبانی فهم متن ـ اصول نقد سند). تهران: نبأ.
معرفت، محمد‌هادی. (1418ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.  
مودب، رضا. (1386ق). مبانی تفسیر قرآن. قم: دانشگاه قم.