چکیده کتابهای تفسیر فرقههای مختلف با داشتن مبانی متفاوت همچون آینهای است که باورها و اعتقادات آن فرقه را منعکس کرده و آن را از تفاسیر دیگر فرقهها متمایز میسازد. معتزله نیز با مبنا قراردادن اصول دینی و باورهای علمی خود و با نگاهی متفاوت از دیگر فرقهها به تفسیر قرآن پرداختهاند. این مقاله به روش تحلیلی - توصیفی و با هدف بیان تأثیر مذهب مفسر بر تفسیر قرآن در تفاسیر معتزلی، ابتدا ذیل عنوان مبانی عام، اصول اعتقادی معتزله را بررسی کرده و سپس با بررسی نظرات معتزله در باره بحثهای مهم علوم قرآنی ازجمله حجیت ظواهر قرآن، ناسخ و منسوخ، تاویل و تفسیر و ... به بیان مبانی خاص معتزله در تفسیر قرآن کریم پرداخته است، و در هر مورد برای محسوس و فهمیدنیشدن مباحث به مثالهایی از تفسیر کشاف که نمونهای تمامعیار از یک تفسیر معتزلی میباشد اشاره کرده است. تفاوت آشکار این نوشته با دیگر پژوهشها، توجه به دو مقوله اعتقادی و علمی مسئله است که هم، پیشفهمها و باورهای دینی مفسر را پوشش میدهد و هم، نظرات خاص درباره قرآن و علوم قرآنی را، که هر یک بهنحوی مبنای تفسیر قرار گرفته و بر بیان مقصود آیات از نظر مفسر تأثیر گذاشته و در نهایت تفسیر را به مکتب خاصی نسبت میدهد. کلیدواژهها مبانی تفسیر، مبانی خاص، مبانی عام، معتزله، تفسیر کشاف.
عباسعلی زنجانی، عمید. (1387). مبانی و روشهای تفسیر قرآن. تهران: سازمان چاپ و انتشارات اسلامی.
عبدالقاهر، بغدادى. (1992م). الملل و النحل. بیروت: دار المشرق.
عزیزیکیا، غلامعلی؛ روحانیراد، مجتبی؛ بابایی علیاکبر و رجبی، محمود. (1383). روشها و گرایشهای تفسیری. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
قاضی عبدالجبار الهمدانی، ابوالحسن. (1385ق). المغنی فی ابواب التوحید و العدل (ج16، محققان: محمد مصطفی حلمی و دیگران). مصر: الدار المصریه للتألیف و الترجمة.
قاضی، عبدالجبار بن احمد. (بیتا). متشابه القرآن. قاهره: مکتبة دارالتراث.
مجتهد شبستری، محمد. (1389). مبانی زبانشناختی تفسیر عقلانی وحی از دیدگاه معتزله. نشریه مقالات و بررسیها. ش49_50، صص 87-94.
Abbas Ali Zanjani, A. (1387 AP). Basics and methods of Qur'an interpretation. Tehran: Islamic Printing and Publishing Organization. [In Persian]
Abu Moussa, M. M. (1403 AH). Al-Balagha al-Qur'aniyah fi Tafsir al-Zamakhshari va Athariha fi al-Dirasat al-Balaghiya. Cairo: Al-Wahbah School. [In Arabic]
Abu Zaid, N. (1998). Al-Itjah al-Uqla fi al-Tafsir (Vol. 4). Beirut: Markaz al-Thaqafi al-Arabi.
Asadi Nasab, M. A. (1389 AP). Basics of interpretation of Shia and Mu'tazila. Qabasat, 57, pp. 31-46. [In Persian]
Azad, A. R. (1392 AP). Qur'an interpretation and classical hermeneutics. Qom: Bustan Kitab. [In Persian]
Azizikia, Q., Rouhanirad, M., Babaei, A. A., & Rajabi, M. (1383 AP). Interpretive methods and tendencies. Qom: Research Institute for Hawza and University. [In Persian]
Baghdadi, A. (1992). Al-Milal va Al-Nahl. Beirut: Dar Al Mashreq.
Dehkhoda, A. A. (1373 AP). The dictionary. Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Hamami, A., & Rajabzadeh, H. (1391 AP). The foundations and interpretation methods of Mu'tazila. Religious Researches, 19, pp. 63-75. [In Persian]
Ibn Ahmad, A. (n.d.). Description of the principles of Khamsa. Beirut: Dar Ihya al-Torath al-Arabi.
Mashkoor, M. J. (1372 AP). Islamic sects culture. Mashhad: Astan Quds Razavi. [In Persian]
Moadab, S. R. (1380 AP). Methods of Qur'an interpretation. Qom: Ishraq. [In Persian]
Moadab, S. R. (1386 AP). Basics of interpretation of the Qur'an. Qom: Qom University Press. [In Persian]
Moein, M. (1385 AP). Persian Dictionary (Vol. 3). Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Mohammadi, H. (1374 AP). Mu'tazila's Quranic views. Qur'anic Researches, 1(3), pp. 266-243. [In Persian]
Mojtahed Shabestari, M. (1389 AP). Linguistic foundations of the rational interpretation of revelation from the Mu'tazila point of view. Maqalat va Barrasiha. 49-50, pp. 87-94. [In Persian]
Qazi Abdul Jabbar Al Hamdani, A. (1385 AH). Al-Mughani Fi Abwab Al-Tawhid va Al-Adl (Vol. 16, M. M, Helmi et al, Ed.). Egypt: Al-Dar al-Masriya le Talif va al-Tarjuma. [In Arabic]
Qazi, A. (n.d.). Mutashabih al-Qur'an. Cairo: Maktabah Dar al-Turath.
Rezaei Esfahani, M. A. (1387 AP). The logic of Qur'an interpretation, the foundations and rules of interpretation. Qom: Al-Mustafa University. [In Persian]
Sawi Jovini, M. (1387 AP). Methods of interpretation of the Holy Quran (Vol. 2). Mashhad: Astan Quds Razavi. [In Persian]
Shahrashtani, M. (1410 AH). Al-Milal va Al-Nahl (Vol. 1). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiya. [In Arabic]
Shaker, M. K. (1382 AP). Basics and interpretation methods. Qom: World Center of Islamic Sciences. [In Persian]
Shenougah, S. (n.d.). Al-Tawil fi al-Tafseer Bayn al-Mu'tazilah va al-Sunnah. Cairo: Al-Maktab Al-Azhariyya.
Thaghafi, M. (1379-80 AP). The foundations and interpretation methods of Mu'tazila and its historical course. Qom: Islamic Azad University. [In Persian]
Zahabi, M. H. (n.d.). Al-Tafseer va Al-Mufaserun (Vol. 1). Beirut: Dar al-Qalam.
Zamakhshari, M. (1404 AH). Atwaq al-Zahab fi al-Mawa’iz va al-Khutub. Beirut: Matba’ah Nukhbat al-Akhbar. [In Arabic]
Zamakhshari, M. (1407 AH). Al-Kashaf an Haqa’iq Qawamiz al-Tanzil (Vol. 1, 2, 3 & 4). Beirut: Dar Al Kitab Al Arabi. [In Arabic]