تحلیل قرآنی و روایی علّت تشریع سهم «تألیف قلوب» در اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد. ایران

2 استاد تمام دانشکده علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد. ایران

چکیده

بنابر آیه۶۰ سوره توبه یکی از مصارف زکات «تألیف قلوب» است. از روایات و سیره معصومین(ع) استفاده می‌شود که مهم‌ترین کارکرد و تأثیر این مورد از مصرف زکات، متمایل‌کردن دل‌ها به‌سوی اسلام و تثبیت مسلمانان ضعیف‌العقیده است. همین امر سبب شده تا برخی معاندان درصدد عیب‌جویی و شبهه‌افکنی برآمده و این سهم را نوعی تطمیع مالی و رشوه برای خریدن ایمان به‌شمار آورند و علت تشریع سهم «تألیف قلوب»‌ را ناتوانی پیامبر(ص) از ارائه ادله متقن و براهین منطقی معرفی کنند. مقالاتی که درباره سهم «تألیف قلوب» نوشته شده است، هیچ‌یک به تحلیل علّت تشریع سهم تألیف قلوب در اسلام نپرداخته‌اند و بیشتر به مسائل متداول فقهی و برخی موضوعات سیاسی توجه نموده‌اند؛ بر این اساس، ضرورت بحث و پاسخ به این شبهه به‌طور کامل روشن می‌شود. در این مقاله به روش تحلیلی - توصیفی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از آیات، روایات و دیدگاه‌های مفسران مشهور به تحلیل و پاسخ به این شبهه پرداخته شده است. وجه تمایز این مقاله از دیگر مقالاتی که درباره سهم «تألیف قلوب» نوشته شده، در پرداختن به نقد و پاسخ به شبهه یادشده است و نتیجه اینکه پرداخت این سهم نوعی زمینه‌سازی برای شنیدن پیام اسلام براساس حب فطری بشر به مال می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    1. آلوسى، محمود بن ‌عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (ج5). بیروت: دارالکتب العلمیة.
    2. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله. (بی‌تا). شرح نهج البلاغة (ج7). قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی&.
    3. ابن بابویه، محمد بن على. (1378ق). عیون أخبار الرضا× (ج1). تهران: بی‌نا.
    4. ابن بابویه، محمد بن على. (1403ق). معانی الأخبار (چاپ اول). قم: بی‌نا.
    5. ابن بابویه، محمد بن على. (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال (چاپ دوم). قم:
      بی‌نا.
    6. ابن بابویه، محمد بن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه (ج2، چاپ دوم). قم: بی‌نا.
    7. ابن شعبه حرانى، حسن بن على. (1404ق). تحف العقول (چاپ دوم). قم: بی‌نا.
    8. ابن قدامة، عبدالله بن أحمد. (1388ق). المغنی (ج6). قاهره: مکتبة القاهرة.
    9. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج1، چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
    10. ادبی، حسین؛ نوربخش، قاسم. (1398). قاعده فقهی «تالیف قلوب» به مثابه راهبرد توسعه گردشگری حلال. پژوهشنامه حلال، (2)، صص 77-87.
    11. ازهرى، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة (ج15). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    12. اعرافی، علیرضا. (1398-1399). درس خارج فقه روابط اجتماعی (ج44). سایت موسسه اشراق و عرفان.
    13. امین عاملی، سیدمحسن. (1403ق). أعیان الشیعة (ج1). بیروت: دار التعارف.
    14. ایروانی، جواد. (1392) سهم تالیف قلوب، تدبیر دینی، توجیه عقلانی. نشریه میراث طاها، 2(2)، صص 142-162.
    15. بحرانى، سیدهاشم بن سلیمان. (1415ق). البرهان فی تفسیر القرآن (ج2). قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة.
    16. بخارى، محمد بن اسماعیل. (1410ق). صحیح البخاری (ج5، چاپ دوم). قاهره: لجنة إحیاء کتب السنة.
    17. بیهقی، ابوبکر. (1405ق). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة (ج4). بیروت: دار الکتب العلمیة.
    18. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم:
      بی‌نا.
    19. ثعلبى، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف و البیان (ج5). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    20. جوادی آملی، عبدالله. (1395). تسنیم (ج34، چاپ دوم). قم: مرکز نشر اسراء.
    21. حلّى، جعفر بن حسن. (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر (ج2). قم: مؤسسه سیدالشهداء×.
    22. حمیری معافری، عبدالملک بن هشام. (1375ق). السیرة النبویة (ج2، الطبعه الثالثه). مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی و أولاده.
    23. دانش، سبحان؛ نوروزی، محمدجواد. (1400). قاعده تالیف قلوب به مثابه قدرت هوشمند در روابط بین‌الملل. فصلنامه علمی -پژوهشی سیاست متعالیه، 9(4)، صص 249-272.
    24. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
    25. راوندى، سعید بن هبه‏الله. (1405ق). فقه القرآن (ج1، چاپ دوم). قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى&.
    26. زرگری‌نژاد، غلامحسین. (۱۳۹۲). تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت). تهران: سمت.
    27. زمخشرى، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل (ج2، چاپ سوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
    28. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى ‏بکر. (1404ق). الدر المنثور فى التفسیر بالماثور (ج3). قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى&.
    29. شریعتی، روح الله. (۱۳۹۳). قواعد فقه سیاسی (چاپ دوم). تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    30. شریف الرضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغة. قم: موسسة دارالهجرة.
    31. شریف الرضی، محمد بن حسین. (1422ق). المجازات النبویة. قم: دارالحدیث.
    32. صادقى تهرانى، محمد. (1406ق). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه (ج12و13، چاپ دوم). قم: فرهنگ اسلامى.
    33. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2، 5، 9 و 15). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    34. طبرى، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن (ج10). بیروت:
      دار المعرفة.
    35. طوسى، محمد بن الحسن. (1407ق). تهذیب الأحکام (ج4، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    36. طوسى، محمد بن الحسن. (1414ق). الأمالی. قم: دارالثقافه.
    37. طوسى، محمد بن الحسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (ج5). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    38. عراقى، آقا ضیاء الدین؛ على کزازى. (1414ق). شرح تبصرة المتعلمین (ج3). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    39. عشریه، رحمان. (1398). مبانی قرآنی رابطه امنیت و دیپلماسی در فقه سیاسی با روی‌کرد به قاعده «امان، تالیف قلوب و الزام. فصلنامه علمی -پژوهشی حکمت، 24(93)،
      صص 47-68.
    40. عیاشى، محمد بن مسعود. (1380ق). کتاب التفسیر (محقق: سیدهاشم رسولى محلاتى، ج2). تهران: چاپخانه علمیه‏.
    41. الغفیلی، عبدالله بن منصور. (1430ق). نوازل الزکاة دراسة فقهیة تأصیلیة لمستجدات الزکاة، ریاض: دار المیمان للنشر والتوزیع.
    42. فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب) (ج15و16، چاپ سوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    43. فراء، یحیى بن زیاد. (1980م). معانى القرآن (ج1،چاپ دوم). قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
    44. فراهیدى، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین (ج5، چاپ دوم). قم: نشر هجرت.
    45. فضل الله، سیدمحمدحسین. (1419ق). من وحى القرآن (ج10). بیروت: دار الملاک.
    46. فیض کاشانى، ملامحسن. (1406ق). الوافی (ج4). اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على×‏.
    47. قزی، رضا.(1397). گونه‌های «تالیف قلوب» مخالفان در سیره پیامبر اکرم|. نشریه معرفت، شماره 251، صص 53 -
    48. قمى، على بن ابراهیم. (1363). تفسیر القمی (ج1، چاپ سوم). قم: دار الکتاب.
    49. کشتگر، امیر؛ صدری ارحامی، محمد. (1400). ارزیابی قابلیت اجرای نظریۀ «مسئولیت حمایت» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مبنای فقهی «تالیف قلوب». فصلنامه علوم سیاسی، 24(95)، صص 167-190.
    50. کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج2و4، چاپ چهارم). تهران: الاسلامیه.
    51. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ج21). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    52. محمود عبدالرحمن عبدالمنعم. (بی‌تا). معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیة (ج3). قاهره: دار الفضیلة.
    53. مرتضى زبیدى، محمد بن محمد. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس (ج12). بیروت: دار الفکر.
    54. مقاتل بن سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان (ج2). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    55. مکارم شیرازى، ناصر. (1371). تفسیر نمونه (ج4، 7و8، چاپ دهم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    56. نراقى، مولى احمد بن محمدمهدى. (1391). معراج السعادة (چاپ ششم). قم: بهار دلها.
    57. نراقى، مولى احمد بن محمدمهدى. (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة (ج9). قم: مؤسسه آل‌البیت^.
    58. واقدی، محمد بن عمر. (1409ق). المغازی (ج3، چاپ سوم). بیروت: اعلمى.