بررسی تطبیقی «اعتراف به ظلم» در لسان پیامبران در قرآن کریم از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و فخرالدین رازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد. مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد. مشهد، ایران

چکیده

«عصمت» به معنای پاکی از هرگونه گناه و نیز مصونیت از خطا در دریافت و ابلاغ وحی، از امتیازات و ویژگی‌های خاص و لازمه رسالت پیامبران الهی می‌باشد که به دلیل اهمیت بالایی که دارد، مورد بحث و توجه بسیاری از عالمان و اندیشمندان مکتب‌های مختلف کلامی قرار گرفته است. یکی از مسائلی که بحث‌های زیادی را برانگیخته، آیاتی از قرآن کریم است که حاوی عبارات «اعتراف به ظلم» از لسان پیامبرانی چون حضرت آدم، حضرت موسی و حضرت یونس(ع) می‌باشد که برخی با استناد به این آیات عدم عصمت پیامبران الهی را نتیجه گرفته‌اند. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و به صورت تطبیقی، در پی پاسخ به این پرسش است که منظور از «ظلم» و اعتراف به آن از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و فخرالدین رازی چیست و چه ارتباطی با «عصمت» پیامبران دارد؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که آیت الله جوادی آملی به‌عنوان نماینده مکتب کلامی شیعه، «عصمت» را برای تمام دوران پیامبران ثابت می‌کند و «ظلم» را با ذکر ادله و شواهد متعدد، بر معنای لغوی آن یعنی ستم، نقص و محرومیت حمل می‌کند؛ اما فخرالدین رازی به‌عنوان نماینده مکتب کلامی اشاعره، در تحلیل خود «عصمت» را به دوران پس از نبوت و «ظلم» را به پیش از نبوت مربوط می‌شمارد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم

    1. ابن ابی الحدید. (1965م). شرح نهج البلاغة (ج7). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    2. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج2، 12). بیروت: دارصادر.
    3. احمدی، سیدجواد؛ نصیری، علی. (1391). بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه‌های مهم مفسران فریقین در تبیین عصمت حضرت آدم×. قبسات، شماره64، ص 45.
    4. بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1905م). طوالع الانوار (ج1). قاهره: المطبعة الخیریة.
    5. تفتازانی، سعدالدین. (1407ق). شرح العقائد النسفیة. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
    6. جرجانی، سیدشریف. (1371). شرح المواقف (ج8). قم: انتشارات شریف الرضی.
    7. جوادی آملی، عبدالله. (1380): تسنیم تفسیر قرآن کریم (ج3، 20). قم: مرکز نشر اسراء.
    8. جوادی آملی، عبدالله. (1381). تفسیر موضوعی قرآن کریم، سیره پیامبران (ج3، محقق: علی اسلامی). قم: مرکز نشر اسراء.
    9. جوادی آملی، عبدالله. (1384). تفسیر موضوعی قرآن کریم، وحی و نبوت در قرآن (ج3، محقق: علی زمانی قمشه‌ای). قم: مرکز نشر اسراء.
    10. جوادی آملی، عبدالله. (1387): تسنیم تفسیر قرآن کریم (ج3، 20). قم: مرکز نشر اسراء.
    11. جوادی آملی، عبدالله. (1388). ادب فنای مقربان (ج1، 9). قم: مرکز نشر اسراء.
    12. جوادی آملی، عبدالله. (1389). تفسیر موضوعی قرآن کریم، سیره پیامبران (ج3، 7، محقق: علی اسلامی). قم: مرکز نشر اسراء.
    13. جوادی آملی، عبدالله. (1391). تفسیر موضوعی قرآن کریم، ادب توحیدی انبیاء در قرآن (ج18، محقق: سعید بنی علی). قم: مرکز نشر اسراء.
    14. جوهری، اسماعیل بن عماد. (1407ق). تاج اللغة و صحاح العربیة (ج5). بیروت: دارالعلم العالمین.
    15. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا (ج10). تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. بیروت: دارقلم.
    17. سیدمرتضی، علی بن حسین. (1405ق). رسائل الشریف المرتضی (ج3). قم: دارالقرآن.
    18. شرتونی، سعید. (1416ق). اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد (ج3). تهران: دارالاسوه.
    19. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن (ج2، 7، 16). قم: دفتر انتشارات اسلامى‏.
    20. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج1). تهران: ناصرخسرو.
    21. طوسی، محمد بن حسن. (1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت: دار الاضواء.
    22. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه. (1415ق). تفسیر نورالثقلین (ج3، مصحح: هاشم رسولی). قم: اسماعیلیان.
    23. فاضل مقداد. (1405ق). إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین‏. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفی&.
    24. فاضل مقداد. (1420ق).الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النصیریة. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
    25. فاضل مقداد. (1365). الباب الحادی عشر. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
    26. فخرالدین رازی، محمد بن عمر. (1409ق). عصمة الانبیاء. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    27. فخرالدین رازى‏، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب (ج2، 3، 4، 17، 22،18، 24، 28). بیروت: داراحیاءالثراث العربی.
    28. فخرالدین رازى‏، محمد بن عمر. (1992م). معالم الاصول. بیروت: دارالفکر.
    29. فقیه، علی؛ بابایی، علی‌اکبر و حسینی‌زاده، عبدالرسول. (1397). تحلیل و نقد دیدگاه
      آیت الله سبحانی از فعل حضرت موسی× در داستان قتل قبطی. کتاب قیم، شماره19،
      ص 367.
    30. فقیه، علی؛ سلطانی بیرامی، اسماعیل. (1397). بررسی آیات موهم ارتکاب گناه یا ترک اولی از سوی حضرت موسی× در قتل قبطی. قرآن شناخت، شماره21، ص 81.
    31. قرشی بنابی، سیدعلی‌اکبر. (1371). قاموس قرآن (ج5). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    32. کمالی‌زاده اردکانی، حسین؛ راد، علی. (1396). شبهات درباره حضرت یونس× در تفاسیر فریقین؛ پاسخ‌ها و رویکردها. مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی، شماره3، ص 129.
    33. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحارالانوار (ج11، 25). بیروت: مؤسسه الوفاء.
    34. محمدی آشتیانی، علی؛ ارفع، فاطمه السادات. (1399). بررسی تطبیقی آرای تفسیری علامه طباطبایی و فخررازی ذیل آیات به ظاهر ناسازگار با عصمت از گناه حضرت موسی×. پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 27، ص 217.
    35. مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج7). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
    36. معین، محمد. (1364). فرهنگ فارسی معین (ج2). تهران: امیرکبیر.
    37. مفید، محمد بن نعمان. (1413ق). تصحیح الاعتقاد. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.