واکاوی چالش کلامی و اخلاقی تفسیر آیات 1-10 سوره عبس از نگاه فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

شأن‌ نزول‌‌‌‌های مختلف، ارائه تفسیر منطقی و بدون چالش از آیات 1-10 سوره عبس را با دشواری همراه کرده است. توجه به مقام عصمت پیامبر اکرم|(صل الله علیه وآله) در حوزه کلام اسلامی از یک‌‌ سو و منزلت اخلاقی ایشان در حوزه اخلاق اسلامی از سوی دیگر از مهم‌‌ترین نقاط چالش‌‌برانگیز در این تفاسیر است. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی بعد از واکاوای دیدگاه مفسران مشهور فریقین، نظریات مفسران شیعی را که برخاسته از سه شأن نزول مختلف است، به چهار گروه تقسیم می‌‌کند. یک دسته از این تفاسیر، مطابق نظر مفسران اهل سنت‌اند و خطاب آیات را متوجه پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) می‌دانند و ضمن بیان دلایلی، آن را با مقام عصمت و منزلت اخلاقی ایشان در تنافی نمی‌‌بینند. دسته دیگر تفاسیر، ساحت رسول اکرم(صل الله علیه و آله)را مبرا و منزه از خطاب این آیات دانسته‌اند. این نظر در عین حق و مشهوربودن، نقطه ابهامی با خود به همراه دارد که از نظرها مغفول مانده است. دسته سوم، دو نظر گفته‌شده را قابل جمع می‌‌دانند. نویسنده این نوشتار، با ارائه دلیل، گروه چهارم از تفاسیر شیعی را برمی‌‌گزیند تا هم بر نظر حق و مشهور مفسران شیعی که این تفسیر با آن همراهی دارد، اصرار ورزد و هم نقطه ابهام موجود در تفسیر آنان را با این انتخاب مرتفع سازد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. آلوسی، سیدمحمود. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (محقق: عطیه علی عبد الباری). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    2. بحرانی، سیدهاشم. (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن (محقق: قسم الدراسات الاسلامیه موسسه البعثه). قم: بنیاد بعثت.
    3. بیضاوی، عبدللّه بن عمر. (1418 ق). انوار التّنزیل و اسرار التّاویل (محقق: محمد بن عبد الرحمن المرعشلی). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    4. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ رستمی، احترام. (1396). بررسی رویکرد مفسران در تفسیر آیات نخست سوره عبس». فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری، 8(31)، صص 7-24.
    5. رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1387). تفسیر قرآن مهر. قم: انتشارات پژوهش‌‌های تفسیر و علوم قرآنی.
    6. زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏. بیروت: دارالکتاب العربی.
    7. سید قطب. (1412ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دارالشروق.
    8. سیوطی، جلال الدین‏. (1404ق). الدر المنثور فى تفسیر المأثور. قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی(ره).
    9. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    10. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (محقق: محمدجواد بلاغی). تهران: ناصرخسرو.
    11. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
    12. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (محقق: احمد قصیر عاملی). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    13. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین (محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی). قم: انتشارات اسماعیلیان.
    14. علم الهدی، سیدمرتضی. (بی‌تا). تنزیه الانبیاء. قم: دارالشریف الرضی.
    15. فخرالدین رازی، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    16. قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌‌هایی از قرآن.
    17. قمی، علی بن ابراهیم. (1363). تفسیر قمی (محقق: طیب موسوی جزایری). قم: دارالکتاب الاسلامیه.
    18. محسنی، سیدکاظم. (1393). تحلیل دیدگاه تفسیری فریقین در خصوص آیات آغازین سوره عبس». مجله مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، (3). صص 125-142.
    19. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.