بررسی و نقد دیدگاه سید قطب درباره نسبت دین و علم تجربی جدید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی. تهران. ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی. تهران. ایران

چکیده

یکی از مسائل چالشی پیش روی اندیشمندان اسلامی در سده‌های اخیر، رابطه دین و علوم تجربی است که متفکران مسلمان با رویکردهای مختلفی در پی تبیین آن برآمده‌اند. سید قطب از مشهورترین و تأثیرگذارترین چهره‌های اسلامی قرن بیستم، با تفکیک میان علوم ارزشی (انسانی) و علوم محض (تجربی) و منفک‌دانستن علوم محض از مبانی معرفتی تمدن غرب، اخذ علوم تجربی غربی را بلامانع می‌داند. در این مقاله با روش توصیف و تحلیل ابتدا به تبیین دیدگاه او درباره‌ تمدن و نسبت دین و علم می‌‌پردازیم و نقش علوم تجربی جدید را در تمدن اسلامی مورد نظر او تبیین می‌‌کنیم؛ سپس اشکالات نظریه او را مطرح می‌کنیم که از مهم‌ترین آنها: 1. ناقص‌بودن نظام معرفتی‌ای که وی در پی اشکال به تمدن غرب مطرح می‌‌کند و متناسب بحث «هست‌‌ها و بایدها» در علوم تجربی به نظریه‌پردازی نمی‌‌پردازد؛ 2. بی‌‌توجهی به تأثیر متقابل علوم ارزشی و علوم محض و نقش جهت‌‌دهی علوم ارزشی؛ 3. فقدان بحث از علوم تجربی اسلامی که با ایجاد تغییرات در هدف، منابع، روش و غایت باید به آن پرداخت؛ 4. رویکرد تفسیری همراه با سکوت وی در مواجهه با آیات علمی.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. پارسانیا، حمید. (1388). علم و هویت. فصلنامه حکمت اسراء، (1)، صص 29-36.
    2. پارسانیا، حمید. (1390). روش‌‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا.
    3. پارسانیا، حمید. (1391). عرفان‌منش، ایمان، روش‌‌شناسی بنیادین معرفت اجتماعی سید قطب. دو فصلنامه علمی پژوهشی نظریه‌‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 2(2)، صص 63-
    4. تافلر، آلوین؛ تافلر، هایدی. (1374). به سوی تمدن جدید: تفکر ساسی در موج سوم (مترجم: محمدرضا جعفری). تهران: سیمرغ.
    5. تدهوارد؛ جرمی ریفکین. (1374). جهان در سراشیبی سقوط (مترجم: محمود بهزاد). تهران: سروش.
    6. توانا، محمدعلی؛ کامکاری، محمد و مصطفوی منتظری، سیدمحمدجواد. (1389). بررسی مواجهه سید قطب و هشام شرابی با پدیده غرب: براساس مدل پدیدارشناسانه. فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، (21)، صص 7-33.
    7. جوادی آملی، عبدالله. (1386). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی (چاپ چهارم). قم: مرکز نشر اسراء.
    8. حسنی، سیدحمیدرضا؛ علی‌‌پور، مهدی و موحد ابطحی، سیدمحمدتقی. (1387). علم دینی؛ دیدگاه‌‌ها و ملاحظات. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    9. حمداله اکوانی، اردوان ارژنگ. (1391). اردوان، مدرنیته و اندیشه احیاگر: مروری بر اندیشه سیاسی سید قطب. مجله دانش سیاسی و بین‌الملل، 1(2)، صص 33-54.
    10. خسروپناه، عبدالحسین. (1379). کلام جدید. قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه
      علمیه قم.
    11. ذهبی، محمدحسین. (1369). التفسیر و المفسرون (چاپ دوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    12. سوزنگر، سیروس. (1383). اندیشه سیاسی سید قطب. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    13. سیاوشی، کرم. (1385). بررسی تطبیقی نظریه جامعیت قرآن از دیدگاه سید قطب. فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث 3 (6)، صص 7-25.
    14. سیاوشی، کرم. (1389). ارزش دانش‌های کهن و نوین غیرمسلمانان در اندیشه سید قطب. معرفت، 19(156)، صص 101-118.
    15. سیاوشی، کرم. (1389). تحلیل انتقادی مبانی و روش تفسیری سید قطب در فی ظلال القرآن. تهران: نشر بین‌الملل.
    16. سید قطب. (1365). فاجعه تمدن و رسالت اسلامی (مترجم: علی حجتی کرمانی). تهران: القبس.
    17. سید قطب. (1372). ما چه می‌گوییم (مترجم: سیدهادی خسروشاهی). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    18. سید قطب. (1379). عدالت اجتماعی در اسلام (مترجمان: محمدعلی گرامی و سیدهادی خسروشاهی). قم: بوستان کتاب.
    19. سید قطب. (1386). آینده در قلمرو اسلام (مترجم: سیدعلی خامنه‌‌ای). تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
    20. سید قطب. (1423ق). خصائص التصور الاسلامی. قاهره: دارالشروق.
    21. سید قطب. (1425ق). فی ظلال القرآن. قاهره: دارالشروق.
    22. سید قطب. (1427ق). السلام العالمی و الاسلام. بیروت: دارالشروق.
    23. سید قطب. (1962م). الاسلام و مشکاة الحضاره. قاهره: داراحیاء کتب العربیه.
    24. سید قطب. (1979م). معالم فی الطریق. بیروت: دارالشروق.
    25. شاطبی، ابراهیم بن موسی. (1422ق). الموافقات فی اصول الشریعه (مصححان: عبدالله دراز و عبدالسلام عبدالشافی). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    26. طنطاوی جوهری. (1412ق). الجواهر فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    27. فروند، ژولین. (1362). نظریه‌‌های مربوط به علوم انسانی (مترجم: علی‌محمد کاردان). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    28. گلشنی، مهدی. (1385). علم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یکم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    29. گلشنی، مهدی. (1394). از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    30. مصباح یزدی، محمدتقی. (1388). معارف قرآن: خداشناسی، کیهان‌‌شناسی، انسان‌‌شناسی (مشکات). (چاپ دوم). قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    31. مطهری، مرتضی. (1374). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: انتشارات صدرا.
    32. مهدی‌نژاد، سیدرضا؛ واسعی، علیرضا. (1397). درآمدی انتقادی بر دیدگاه سید قطب درباره جوامع متمدن و غیر متمدن. تاریخ و فرهنگ، 5(101)، صص 65-83.
    33. هانتینگتون، ساموئل. (1378). برخورد تمدن‌‌ها و بازسازی نظم جهانی (مترجم: محمدعلی رفیعی). تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.