بررسی و تحلیل جامعیت قرآن در تفسیر مفاتیح الغیب و المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

2 دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

یکی از ویژگی‌ها‌ی قرآن کر‌یم و باورها‌ی بنیاد‌ی مسلمانان، جامعیت کلام الهی است که همانند جهان‌شمولی و جاودانگی قرآن مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان از گذشته تاکنون بوده است. فخر رازی (544-606ق) صاحب تفسیر مفاتیح الغیب و علامه طباطبایی (1281-1360ش) مؤلف تفسیر المیزان از جمله مفسرانی هستند که به موضوع جامعیت قرآن توجه کرده‌اند. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای به بیان این مطلب می‌پردازد که فخر رازی در تفسیر جامعیت قرآن رویکرد حداقلی دارد و قرآن را در حوزه اصول و فروع دین جامع می‌داند، با این دید که به نظر وی مسئله اشتمال قرآن با جامعیت تفاوت دارد. علامه طباطبایی در تفسیر جامعیت قرآن رویکرد اعتدالی دارد. ایشان جامعیت قرآن را به معنای کامل‌بودن آن می‌داند و آن را بر سه نوع تقسیم‌‌بندی می‌نماید: الف) جامعیت در بیان؛ ب) جامعیت در گستره موضوعات و مسائل؛ ج) جامعیت از هر دو جهت؛ هریک از موارد یادشده یا در مقایسه با کتاب‌های پیشین آسمانی لحاظ می‌شود یا فی‌نفسه. جامعیت فی‌نفسه قرآن در هریک از انواع نیز دو گونه است: در جمیع جهات؛ در محدودۀ خاص مانند نیازهای هدایتی که مجموعاً نُه قسم می‌‌‌شود. امروزه مطالعه و بازبینی اندیشه‌های متفکران مسلمان اعم از شیعه و سنی در حوزه پژوهش‌های قرآنی مورد نیاز است و از رهگذر این مطالعات، منشأ اصلی یک اندیشه و همچنین تحول موضوع‌های قرآنی آشکار می‌شود.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الصادر.
2. احمد بن حنبل. (بی‌تا). مسند احمد. بیروت: دار الصادر.
3. ایازی، سیدمحمدعلی. (1380). جامعیت قرآن: پژوهشی استنادی و تحلیلی از مسئله جامعیت و قلمرو قرآن. رشت: انتشارات کتاب مبین.
4. بازرگان، مهدی. (1377). آخرت و خدا، هدف بعثت انبیاء. تهران: مؤسسه خدمات
فرهنگی رسا.
5. بخاری، محمد بن اسماعیل. (بی‌تا). صحیح البخاری. بیروت: دار الجیل.
6. بیهقی، احمد بن حسین بن علی. (بی‌تا). السنن الکبری. بیروت: دار الفکر.
7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت، دمشق: دارالعلم و الدار الشامیه.
8. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن. (1380ق). الاتقان فی علم القرآن (محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم). قم: نشر فخر دین.
9. شاکر، محمدکاظم. (1382). مبانی و روش‌های تفسیر قرآن. تهران: مرکز جهانی علوم اسلامی.
10. صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1404ق). عیون اخبار الرضا (محقق: حسین اعلمی). بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
11. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1361). قرآن در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
12. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
13. فخر رازی، محمد بن عمر. (1410ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار الفکر.
14. کریم‌پور قراملکی، علی. (1382).قلمرو قرآن. مجله پژوهش‌های قرآنی، (35-36)،
صص 274-295.
15. کلینی، محمد بن یعقوب. (1388ق). الکافی (محقق: علی‌اکبر غفاری). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
16. معرفت، محمدهادی. (1417ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.