صرفه طولی، تضمین همانندناپذیری جاودانه قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

اعجاز قرآن و وجوه اعجاز آن یکی از مهم‌ترین مباحث قرآنی و مهم‌ترین راه برای اثبات نبوت پیامبر اعظم9 است. ناتوانی بشر از هماوردی با آن از باورهای همه مسلمانان است. قرآن‌پژوهان وجوهی برای راز این ناتوانی برشمرده‌اند. بسیاری از آنان، سرّ همانندناپذیری قرآن را به ذات قرآن منتسب دانسته، به ویژگی‌هایی چون اعجاز بیانی، هماهنگی، اخبار غیبی، و تشریعی به‌عنوان وجوهی از اعجاز قرآن اشاره کرده‌اند؛ در مقابل، گروهی به صرفه گراییده‌اند. برخی از دانشوران نیز بدون انتخاب یا رد نظریه صرفه آن را یکی از وجوه اعجاز قرآن برشمرده‌اند. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای است و در پی اثبات این نظریه‌ است که نه تنها درباره قرآن کریم، بلکه در دیگر معجزات نبوی و معجزات دیگر انبیا، «علت عجز بشر از هماوردی»، صرفه است.‌ بر‌این‌اساس درباره قرآن کریم، «نظریه صرفه» در «طول وجوه اعجاز» است و نه در عرض آن؛ یعنی «صرفه» به مثابه «اراده تکوینی الهی بر صرف و بازگرداندن مردم از معارضه با قرآن» است. منظور بسیاری از پیروان صرفه نیز اراده تکوینی الهی بر صرف و بازگرداندن مردم از معارضه با قرآن به سلب انگیزه‌ها یا سلب ابزار معارضه یا سلب اراده معارضان است. صرفه به این معنا می‌تواند همانندناپذیری جاودانه قرآن را تضمین کند.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
* نهج البلاغه.
1. ابن‌حزم اندلسی، علی ‌بن ‌احمد. (1416ق). الفصل فی الملل والاهواء والنحل. بیروت: دار الکتب العلمیة.
2. ابن‏عاشور، محمد بن ‌طاهر. (1420ق). تفسیر التحریر والتنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ.
3. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمرو. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
4. ابن‌منظور، محمد بن ‌مکرم. (1405ق). لسان العرب. قم: ادب الحوزة.
5. ابوزهره، محمد. (1390ق). المعجزة الکبری. قاهره: دارالفکر العربی.
6. اشعری، علی بن اسماعیل. (1400ق). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. بیروت:
دار النشر.
7. آلوسی، سید محمود. (1415ق). روح المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
8. باقلانی، ابوبکر محمد بن‌ الطیب. (1421ق). إعجاز القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.
9. بنت‌الشاطی، عایشه. (1404ق). الاعجاز البیانی القران. القاهره: دار المعارف.
10. جاحظ، عمرو بن بحر. (1416ق). کتاب الحیوان. بیروت: دار الجیل.
11. جرجانی، عبدالقاهر بن‌ عبدالرحمن. (1419ق). الرسالة الشافیة فی الاعجاز. قاهره: دار الفکر العربی.
12. جعفری، یعقوب. (1376). تفسیر کوثر. قم: هجرت.
13. حقی بروسوی، اسماعیل. (بی‌تا). تفسیر روح‌ البیان. بیروت: دار الفکر.
14. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر حلی. (1363). انوار الملکوت فی شرح الیاقوت. قم: شریف الرضی.
15. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1383). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسه امام صادق7.
16. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (محقق: حسن حسن‏زاده آملی). قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏‏.
17. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1415ق). مناهج الیقین فی اصول الدین. تهران:
دار الأسوه.
18. حمصی رازی، سدیدالدین. (1416ق). المنقذ من التقلید. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
19. خطابی، احمد بن‌ محمد. (1416ق). شرح رسالةالبیان فی اعجاز القرآن. بیروت: دار المأمون للتراث.
20. خطیب، عبدالکریم. (1974م). إعجاز القران (الاعجاز فی دراسات السابقین). بیروت: دار الفکر العربی.
21. خفاجی حلبی، عبدالله بن محمد. (1402ق). سر الفصاحه. بیروت: دار الکتب العلمیه.
22. خلف‌الله، احمد عزالدین عبدالله. (1422ق). القرآن یتحدی. بیروت: دار صادر.
23. دیانی، محمدعلی؛ جوادی، محسن؛ عباسی گلمایی، مراد. (1396). تبیین دلایل قرآنی نزاهت متن و معنای قرآن کریم از تحریف. دوفصلنامه الاهیات قرآنی. 2(9)، صص 59-87.
24. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار العلم.‏
25. رافعی، مصطفی صادق. (1421ق). اعجاز القرآن و البلاغة النبویة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
26. راوندی، قطب‌الدین. (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسة الامام المهدی.
27. ربانی گلپایگانی، علی. (1418ق). قواعد الکلامیة. قم: مؤسسه امام صادق7.
28. زرقانی، محمد عبدالعظیم. (1416ق). مناهل العرفان فی علوم القرآن. لبنان: دار الفکر.
29. زرکشی، بدرالدین محمد بن ‌عبدالله. (1376ق). البرهان فی علوم القرآن. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
30. سفارینی، محمد بن‌ احمد. (1402ق). لوامع الانوار البهیه. دمشق: مؤسسة الخانقین.
31. سیوطی، عبدالرحمن‌ بن‌ ابوبکر. (1392ق). معترک الأقران فی إعجاز القرآن. بیروت: دار الفکر العربی.
32. سیوطی، عبدالرحمن ‌بن ‌ابوبکر. (1394ق). الإتقان فی علوم القرآن. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
33. سیوطی، عبدالرحمن ‌بن ‌ابوبکر. (1404ق). الدر المنثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
34. شهرستانی، عبدالکریم. (1415ق). الملل و نحل. بیروت: دار المعرفه.
35. صدر‌المتألهین (ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم‏. (1366). تفسیر القرآن الکریم. قم: انتشارات بیدار.
36. صفار، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات الکبری. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
37. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1393ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: اعلمی.
38. طبرسی، فضل ‌بن‌ حسن. (1406ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
39. طوسی، محمد. (1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت: دار الاضواء.
40. عزّة دروزة، محمد. (1421ق). التفسیر الحدیث. بیروت: دار الغرب الاسلامی.
41. علم‌الهدی، سید مرتضی. (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
42. علم‌الهدی، سیدمرتضی. (۱۴۲۴ق). الموضح عن جهة إعجاز القرآن. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
43. علوی یمنی، یحیی ‌بن ‌حمزه. (1422ق). حقایق ‌الاعجاز. قاهره: الدار الثقافیه.
44. غرویان، محسن. (1379) قول به صرفه از دیدگاه آیت‌الله مصطفی خمینی درباره تحدی قرآن، مجله معرفت. 9(35)، صص 73-77.
45. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1405ق). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
46. فیض کاشانی، ملامحسن. (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: نشر صدر.
47. قاری، علی‌ بن ‌سلطان‌محمد. (1421ق). شرح‌الشفاء. بیروت: دار الکتب العلمیه.
48. قاضی‌زاده، کاظم. (1374). نگرشی به نظریه صرفه. نامه مفید، (3)، صص39 -86.
49. قرشى، سیدعلى‌اکبر. (1371). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
50. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
51. محمدی، محمد علی. (1394). اعجاز قرآن با گرایش شبهه‌پژوهی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
52. مسلم، مصطفی. (1426ق). مباحث فی اعجاز القرآن. دمشق: دار القلم.
53. مصباح، محمدتقی. (1376). قرآن‏شناسی (به کوشش: رجبی). قم: انتشارات اسلامی.
54. معرفت، محمدهادی. (1386). التمهید فی علوم القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
55. مفید، محمد بن محمد. (1372). النکت الاعتقادیة. بیروت: دار المفید.
56. مفید، محمد بن محمد. (1414ق). اوائل المقالات. بیروت: دار المفید.
57. نصار، حسین. (بی‌تا). الصرفة و الانباء بالغیب. قاهره: مکتبة مصر.