واکاوی نظر مشهور در موضوع «دعوت مخفیانه پیامبر اکرم(ص)» از نگاه قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر گروه علمی تفسیر تنزیلی مؤسسه تمهید، سطح سه رشته علوم قرآن جامعة الزهراء قم و مدرس حوزه خواهران، قم، ایران.

2 استاد حوزه علمیه، پژوهشگر تاریخ، قم، ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

در بیشتر کتاب‌های تاریخ اسلام شیعه و سنی دو عنوان «دعوت پنهانی» و «دعوت علنی» به چشم می‌خورد. دیدگاه مشهور مورخان تاریخ اسلام درباره روش دعوت پیامبر‌ به دین اسلام چنین است که ایشان پس از بعثت مأمور به دعوت همگان نبود و ازاین‌رو تا سه سال دل‌های آماده پذیرش حق را به‌صورت پنهانی و خصوصی به اسلام فرامی‌خواند؛ سپس در مرحله دوم رسالت خویش با نزول آیه 214 سوره شعراء به دعوت خویشان پرداخت و پس از آن در مرحله سوم رسالت خویش با نزول آیه 94 سوره حجر مأمور به دعوت عمومی شد. این نظریه مشهور بر اخبار تاریخی و روایات تفسیری استوار است؛ اما ابهامات فراوانی را در پی دارد و با سیاق آیات، غرض سوره‌های مرتبط و سیر نزول قرآن سازگاری ندارد. اگر در واکاوی این نظریه مبتنی بر سه اصل عرضۀ روایات بر قرآن، روش تفسیر تنزیلی و لغت‌شناسی آیات و روایات راه بپیماییم، خواهیم دید که پیامبر از ابتدا به تبلیغ توحید پرداخته و بعد از گذشت حدود شش سال از بعثت مأمور به تثبیت جایگاه اجتماعی رسالت و اعلام رسمی تشکل مسلمانان شده است. این پژوهش که با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه‌ای تدوین شده، نشان می‌دهد برخلاف آنچه درباره مراحل گسترش اسلام در عصر نزول مشهور است که تاریخ اسلام در عهد مکی را به دو دوره دعوت پنهانی و آشکار تقسیم می‌کند، دعوت پیامبر‌ از آغاز رسالت ایشان علنی بوده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
* نهج البلاغه.
1. آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی ‌فی ‌تفسیر القرآن ‌العظیم (تدوین: علی عبدالباری). بیروت: دار الکتب العلمیه.
2. آیتی، محمد ابراهیم. (1378). تاریخ پیامبر اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. ابن‌جوزی، عبدالرحمان. (1422ق). زاد‌ المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الکتب العربی.
4. ابن‌عاشور، محمدطاهر. (1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
5. ابن‌عطیه، عبدالحق. (1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دار الکتب العلمیه.
6. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. (چاپ سوم). بیروت: دار الفکر.
7. ابن‌هشام، عبدالمالک. (بی‌تا). سیرة النبویة (تدوین: مصطفی السقا و ابراهیم آبیاری). بیروت: دار المعرفه.
8. ابو‌‌‌‌حیان، محمد بن یوسف. (1420ق). بحر المحیط فی التفسیر. لبنان: دار الفکر.
9. احمدی میانجی، علی؛ طالعی، عبدالحسین. (1386). بررسی حدیث یوم الدار. سفینه، 4(15). صص 34 - 65 .
10. ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
11. استرآبادی، احمد بن تاج الدین. (1374). آثار احمدی. تهران: میراث مکتوب.
12. امین عاملی، سیدمحسن. (1376). سیره معصومان (مترجم: علی حجتی کرمانی). تهران: سروش.
13. بحرانی، هاشم. (1415ق). البرهان فی تفسیر القرآن (تدوین: بنیاد بعثت). قم: مؤسسه البعثة.
14. بهجت‌پور، عبدالکریم. (1392). تفسیر تنزیلی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
15. بهجت‌پور، عبدالکریم. (1390). همگام با وحی. قم: تمهید.
16. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تهران: وزارة الثقافة و الارشاد.
17. دروزه، محمدعزه. (1421ق). التفسیر الحدیث. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
18. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1413ق). تاریخ الاسلام (تدوین: عمرعبدالسلام تدمری). بیروت: دار الکتب العربی.
19. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). المفردات فی الفاظ القرآن (تدوین: صفوان عدنان داوودی). بیروت: دار الشامیة.
20. زرگری‌نژاد، غلامحسین. (1378). تاریخ صدر اسلام. تهران: سمت.
21. زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتب العربی.
22. سبحانی، جعفر. (1385). فروغ ابدیت. قم: بوستان کتاب.
23. سیوطی، عبدالرحمن. (1404ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
24. صادقی ‌تهرانی، محمد. (1406ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: فرهنگ اسلامی.
25. صبوحی، علی. (1394). تدبر در قرآن. قم: مؤسسه تدبر در کلام وحی.
26. طباطبایی، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
27. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
28. طبری، محمد بن ‌جریر. (1387ق). تاریخ الامم و الرسل و الملوک. بیروت: دارالتراث.
29. طبری، محمد بن ‌جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
30. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (تدوین: احمد حبیب عاملی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
31. عاملی، سید‌‌‌جعفر مرتضی. (1426ق). الصحیح من سیرة النبی الاعظم. قم: دارالحدیث.
32. عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی (تدوین: هاشم رسولی). تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
33. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
34. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
35. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیه.
36. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1368). کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
37. قمی، علی ‌بن ابراهیم. (1363). تفسیر القمی. قم: دار الکتاب.
38. محمدزاده، عاطفه؛ احمد‌نژاد، امیر. (1394). بررسی دوره دعوت پنهانی پیامبر. فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، 3(76)، صص 34-59.
39. محمدی انویق، مجتبی؛ خوش‌منش، ابوالفضل. (1395). بررسی دعوت پیامبر اکرم|. فصلنامه مطالعات تفسیری، 7(28)، صص 47- 62.
40. مراغی، احمد مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی. بیروت: دار الفکر.
41. مسعودی، علی بن الحسین. (1417ق). اثبات الوصیه. قم: انصاریان.
42. ملاحویش آل‌غازی، عبدالقادر. (1382ق). بیان المعانی. دمشق: مطبعة الترقی.
43. یعقوبی، احمد بن اسحاق. (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دارالصادر.
44. یوسفی، صادقه. (1396). بازتاب ساختار بلاغی قرآن کریم در ترجمه‌های فارسی. قم: انتشارات جامعة الزهراء.
45. یوسفی‌غروی، محمدهادی. (1382). مصاحبه در مورد آثار استاد یوسفی. دوفصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، 7(2)، صص 283-304.
46. یوسفی‌غروی، محمدهادی. (1417ق). موسوعة التاریخ الاسلامی. قم: مجمع اندیشه اسلامی.