ماهیت ازدواج سفید و امکان‌سنجی انطباق آن با نکاح معاطاتی بارویکرد به قرآن و سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه عالی معصومیه خواهران

2 استاد تمام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

10.22081/jqss.2025.70599.1347

چکیده

در فقه اسلامی ازدوج به دائم و موقت تقسیم شده است. در این زمان ازدواج دیگری به نام ازدواج سفید (cohabitation)، رایج شده است که به معنای هم‌باشی در مدت زمان نامعلوم بین دوجنس مخالف بدون رعایت اصول خانوادگی و اجتماعی است. این نوع ازدواج تقلید از فرهنگ غربی است که برخی در جامعه اسلامی به آن مبتلا شده‌اند. علل پیدایش این ازدواج در غرب، افزون ‌بر حذف شرایط مردسالاری، کاهش مالیات از افراد مجرد و برگرداندن مالکیت به زنان و موارد دیگر است. ضرورت دارد که ضمن بررسی ماهیت این نوع ازدواج، دیدگاه اسلام درباره آن تبیین گردد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از بیان مفاهیم ازدواج، هم‌باشی و نکاح معاطاتی، به ماهیت ازدواج سفید و امکان انطباق ازدواج سفید با نکاح معاطاتی با تأکید بر آیات قرآن و سنت پرداخته و ثابت کرده است که ازدواج سفید نه تنها با فرهنگ اسلامی ایرانی، قوانین اسلامی جاری در ایران و ازدواج دائم و موقت منطبق نیست، بلکه با نکاح معاطاتی و شرایط اولیه آن نیز سازگاری ندارد؛ ازاین‌رو امکان تطبیق و تایید قرآن و سنت و به تبع فتوای فقیهان بر این نوع ازدواج میسر نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها


آزاد ارمکی، تقی؛ شریفی ساعی، محمدحسین؛ ایثاری، مریم؛ طالبی، سحر. (1391). هم خانگی؛ پیدایش شکل‌های جدید خانواده در تهران. جامعه پژوهی فرهنگی. سال سوم، ش1، صص43-78.
آزاد ارمکی، تقی؛ شریفی ساعی، محمدحسین؛ ایثاری، مریم؛ طالبی، سحر. (1390). سنخ‌شناسی الگوهای روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران. جامعه پژوهی فرهنگی. سال دوم، ش2، صص 1-34.
ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب‏. (1422ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز (ج2). بیروت: دارالکتب العلمیه‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج2، 15). بیروت: دارالفکر.
اراکی، محسن. (1386). زندگی مشترک زن و مرد بدون عقد ازدواج. مجله فقه اهل بیت. شماره 51، صص88 -95.
انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب النکاح. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بحرانی، یوسف. (1405ق). حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره (ج23). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بلاغى نجفى، محمدجواد. (1420ق). آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن‏ (ج2). قم: بنیاد بعثت.
پورفرهادی، پریسا. (1393). علل گسترش پدیده خانواده سفید در کلان شهر تهران در سال‌های 93-1392. پایان نامه کارشناسی ارشد. گرایش حقوق جزا.
جبلی عاملی، زین‌الدین بن علی. (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام (ج3، 7، 8). قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
جبلی عاملی، زین‌الدین بن علی. (بی‌تا)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (ج5). قم: منشورات المدرسه الرضویه.
جریری، عبدالرحمن. (1419ق). الفقه على المذاهب الأربعة و الغروی، مذهب أهل البیت^ (ج4). بیروت: دارالثقلین.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410ق). الصحاح-تاج اللغه وصحاح العربیه (ج1). بیروت: دارالقلم الملایین.
حرّ عاملی، محمدبن الحسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (ج14، 20، 18، 21). قم: مؤسسه آل‌البیت.
حسینی واسطی زبیدی، محمد مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهرالقاموس ‌(ج4، 10). بیروت: دارالفکر.
حسینی ادیانی، سیدابوالحسن. (1382). نکاح معاطاتی. مقالات و بررسیها. شماره 74 صص 103 – 130.
حلی، حسن بن یوسف. (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه (ج7). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکره الفقها (ج2، 7). قم: موسسه آل‌البیت.
حلی، محمد بن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، جعفربن حسن. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خمینی، روح الله. (1379). کتاب البیع (ج1). قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، روح الله. (1386). تحریر الوسیله (ج4). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خوانساری، احمد. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع (ج4، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویی ، ابوالقاسم. (1418ق)، موسوعه الامام الخوئی (ج33). قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
خویی ، ابوالقاسم. (بی‌تا). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال (ج10، 12). بی‌جا: بی‌نا.
داودی لیمونی، سعید؛ خاضعی‌نیا، الهام. (1401). تحلیل مستندات قرآنی حرمت ازدواج سفید. قرآن‌پژوهی. سال اول، شماره4، صص 107-123.
دوبووار، سیمین. (1382). جنس دوم (مترجم: قاسم صنعوی، ج2). تهران: توس.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. بیروت: دارالعلم.
زحیلى وهبة بن مصطفى‏. (1418ق). التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج (ج4). بیروت: دار الفکر المعاصر‏.
شبیری زنجانی، سیدموسی. (1402). کتاب نکاح (ج9). قم: انتشارات مرکز فقهی امام محمدباقر.
سنگلچی، محمد. (1347). ضوابط و قواعد معاملات (چاپ چهارم)، تهران: حیدری.
صادقی تهرانی، محمد. (1375). رساله توضیح المسائل نوین. تهران: جامعه علوم القرآن.
صدوق، محمدبن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه (ج3، 4، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیرالقرآن (ج5). بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، علی بن محمد. (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل (ج8، 11). قم: مؤسسه آل‌البیت.
طوسی، محمدبن حسن. (بی‌تا). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. قم: انتشارات قدس محمدی.
طوسی، محمدبن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام (ج7، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن. (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
فاضل لنکرانى، محمد. (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة النکاح‌. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار ^‌.
فاضل هندی، محمدبن حسن. (1416ق). کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام (ج7). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فتح‌الله، احمد. (1415ق). معجم الفاظ فقه الجعفری. بی‌جا: بی‌نا.
فخررازی، محمدبن عمر(بی‌تا)، التفسیرالکبیر، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
فرهمند، مریم؛ بختیاری آمنه. (1385). ‌‌‌‌«واگردهای فمینستی در ازدواج». مطالعات راهبردی زنان. شماره31. صص85 -115.
فرهنگ آکسفورد
فیض کاشانی، ملامحسن. (1415ق). الوافی (ج21، 22). اصفهان: مرکز التحقیقات الدینیة والعلمیة فی مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی×.
فیومی، احمدبن‌محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی.
قاسم‌زاده، مرتضی، و همکاران. (1393). تفسیر قانون مدنی. (چاپ ششم). تهران: سمت.
قائمی، علی. (1378). تشکیل خانواده در اسلام (چاپ دهم). تهران: امیری.
کاتوزیان، ناصر. (1378). حقوق مدنی خانواده (چاپ پنجم). تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
کاتوزیان، ناصر. (1378). حقوق مدنی دوره عقود معین(1). (چاپ هفتم). تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
کرکی، علی بن الحسین. (1408ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج12). قم: مؤسسة آل‌البیت.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج5). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گیدنز، آنتونی. (1386). جامعه‌شناسی (مترجم: منوچهر صبوری). تهران: نشر نی.
محقق داماد، سیدمصطفی. (بی‌تا). بررسی فقهی حقوق خانواده-نکاح و انحلال آن. قم: بی‌نا.
مشیرزاده، حمیرا. (1390). از جنبش تا نظریه اجتماعی تاریخ دوقرن فمنیسم. تهران:کتاب شمس.
مصطفوی، حسن. (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج4، 12). تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
مکارم شیرازی، ناصر. (1424ق). کتاب النکاح (ج1). قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب×.
نجفی، محمدبن حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج2، 29، 30، 31). بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
نراقی، احمد بن محمد. (1415ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه (ج16). مشهد: موسسه آل البیت^ لاحیاء الثرات.