بررسی معناشناسی واژه «کسب» در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله بروجردی (ره)، بروجرد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت‌‍الله بروجردی (ره)

10.22081/jqss.2025.72026.1378

چکیده

یکی از مسائل کلیدی در ارتباط با قرآن کریم، مفهوم‌شناسی واژگان است. در این خصوص، ماده «ک.س.ب» و واژگان برگرفته از آنکه 67 مرتبه در قرآن به‌کار رفته‌اند، با آراء گوناگون و گاهی متعارضی از سوی لغویان و مفسران معناشناسی شده‌اند. برخی از این معانی عبارت‌اند از: «استقرار»، «نیکی»، «آزادی»، «فرزند»، «رسیدن»، «گردآوری» و... . پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی درصدد است تا با تبیین و تحلیل آراء لغویان و مفسران، گوهر معنایی و معنای ماده «ک.س.ب» و هیئت‌های برگرفته از آن را به‌صورت روشن بیان نماید. یافته‌های پژوهش نشانگر این است که در بررسی این واژه بایستی در کنار توجه به آراء لغویان و مفسران، از توجه به واژگان هم‌نشین با آن و سیاق آیه نیز استفاده کرد. از نتایج این پژوهش می‌توان به این نکته اشاره داشت که معنای محوری ریشه «ک.س.ب»، مطلق «به‌دست آوردن» است و با توجه به تغییر در ساختار کلمه، معانی زیادتری را بازتاب می‌دهد؛ مانند اکتساب که به معنای طلب ویژه‌تر است.
 

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
ابن فارس، أبی الحسن أحمد. (1979م). معجم مقاییس اللغة (محقق: عبد السلام محمد هارون، ج5). بیروت: دار الجیل.
ابن‏عاشور، محمدطاهر. (1420ق). تفسیر التحریر و التنویر (ج3). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم‏. (1414ق). لسان العرب (ج1). بیروت: دار صادر.
جبل، محمدحسن. (2010م). المعجم الإشتقاقی المؤصل لألفاظ القرآن الکریم: موصل ببیان العلاقات بین ألفاظ القرآن الکریم بأصواتها و بین معانیها. قاهره: مکتبة الآداب.
جمالی، مصطفی. (1393). سیری کامل در معانی حروف (ج2). تهران: دار الفکر.
حرّ عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة (ج17). قم: مؤسسة آل البیت.
حسن، عباس. (1367). النحو الوافی مع ربطه بالأسالیب الرفیعة و الحیاة اللغویة المتجددة (ج2). تهران: ناصر خسرو.
دامغانی، حسین بن محمد. (1983م). قاموس القرآن أو إصلاح الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم (محقق: عبد العزیز سید الأهل). بیروت: دارالعلم الملایین.
رازی، فخر الدین. (2012م). التفسیر الکبیر(محقق: سید عمران، ج2، 4). قاهرة: دار الحدیث.
راغب ‌اصفهانی، حسین ‌بن ‌محمّد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن (به کوشش: صفوان عدنان داوودى). بیروت: دارالقلم.
زبیدی، محمد مرتضی الحسینی. (1987م). تاج العروس من جواهر القاموس (محقق: عبد العلیم الطحاوی، ج4). کویت: مطبعة حکومة الکویت.
زمخشری، محمود. (1419ق). اساس البلاغة (ج2). بیروت: دارالکتاب العلمیه.
زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏ (ج1). بیروت: دار الکتاب العربی‏.
سامرائی، فاضل صالح. (1438ق). معانی النحو (ج3). أردن: دار الفکر.
طباطبایی، سیدمحمد‌حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏ (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسی، أبی علی الفضل بن الحسن. (2005م). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج1، 2). بیروت: دار العلوم.
طبری، أبی جعفر محمد بن جریر. (1991م). تفسیر الطبری جامع البیان عن تأویل القرآن (محقق: محمود محمد شاکر، ج2، 4). قاهرة: مکتبة ابن تیمیة.
طریحی، فخر الدین. (2007م). مجمع البحرین (محقق: أحمد الحسینی، ج1). بیروت: مؤسسة تاریخ العربی.
عبدالباقی، محمد فؤاد. (1364). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. مصر: دار الکتب المصریة.
فراهیدی، خلیل ابن أحمد. (1409ق). کتاب العین (محقق: عبد الحمید هنداوی، ج5). بیروت: دار الکتب العلمیة.
فیروزآبادی، أبو طاهر محمد بن یعقوب. (2005م). القاموس المحیط (به اشراف محمد نعیم العرقسوسی، ج1). بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع.
فیومی، أحمدبن محمد بن علی المقری. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للرافعی (ج2). مصر: دار المعارف.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). أصول الکافی (ج2). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مصطفوی، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج10). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.