حقیقت تمثیل در دنیا، الفاظ و قصه‌‌‌های قرآنی با رویکرد تجسم اعمال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه پیام نور، گرمسار، ایران.

چکیده

تمثیل ازجمله ‌‌‌باشکوه‌‌‌ترین جلوه‌‌‌های ادبی و هنری قرآن است که به‌واسطه آن حقایق حق و ثابت الهی به قالب آن ریخته می‌‌‌شود تا هر کسی را بنا به ظرفیت خودش سیراب کند. تمثیل فقط از منظر ادبیاتی و از جنبه‌‌‌های بلاغی آن مورد توجه قرار گرفته و تنها به جنبه ظاهری ادبیاتی آن نگریسته شده است. بررسی ابعاد تربیتی منحصربه‌فرد مثال‌‌‌های قرآنی در هدایت انسان‌‌‌ها و ابعاد روش‌‌‌های تمثیل مغفول مانده و قصه‌‌‌های قرآن و تمام الفاظ قرآن که مثلی اعلاتر از تمثیل‌‌‌های رایج و شایع در قرآن است نادیده گرفته شده است، درحالی‌که باید دانست که شنونده در مواجهه با تمثیل‌‌‌های قرآن به‌هیچ وجه به جنبه ادبیاتی آن توجه نمی‌کند، بلکه اهداف و آثار تربیتی آن را تعقیب می‌‌‌کند، اما ادبیات می‌‌‌تواند کلیدی باشد که قفل‌‌‌های ناگشوده آن را می‌‌‌گشاید. باید اعتراف کرد آنچه درباره تمثیلات قرآن پژوهش شده هنوز نمی از لم بیکران قرآن است. جا دارد با نگاهی دقیق‌‌‌تر و عمیق‌‌‌تر به بحث تمثیل بنگریم و از زوایای مختلف بررسی نماییم تا به اسرار آن، که حقایق بلند معارف الهی است، دست یابیم. در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی تلاش شده دایره آن را از امثال‌های رایج آن، به قصه‌‌‌ها و کل الفاظ قرآن گسترش دهیم و با نمونه‌‌‌هایی از تمثیل‌‌‌های رایج قرآن اندکی از حقایق تجسم یافته اعمال انسان، که در قالب تمثیل آمده است، را بررسی کنیم. این مقاله نگاهی اجمالی به روش‌‌‌های تمثیل در قرآن دارد. در آن تلاش شده تا کلیاتی از تعاریف، انواع و فواید مثل، حقیقت تمثیل در عالم، حقیقت تمثیل در قرآن، بیان کارکردهای آن و نمونه‌‌‌هایی از تمثیل‌‌‌های قرآنی پرداخته شود و تصویری که خداوند از تجسم و تمثیل اعمال انسان‌‌‌ها در قرآن عرضه کرده، تبیین گردد

کلیدواژه‌ها


  1. ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج11). بیروت: دار صادر.
  2. ابن‌‌‌اثیر، نصرالله بن محمد. (1420ق). مثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر. بیروت: المکتبة العصریة.
  3. جرجانی، عبدالقاهر. (2009م). ‌‌اسرار البلاغه. تحقیق محمد الفاضلی. صیدا: المکتبه العصریه.
  4. جوادی آملی، عبدالله. (1378). تفسیر تسنیم (ج2). قم: نشر اسراء.
  5. جوادی آملی، عبدالله. (1389). قرآن در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
  6. رکنی یزدی، محمدمهدی. (1388). مقایسه تمثیلی در قرآن. فصلنامه مشکوة. 28 (104)، صص 47-54.
  7. زمخشری، محمود. (1407ق). ‌‌الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل (ج1). بیروت: دار الکتاب العربی.
  8. سکاکی، ابو یعقوب یوسف. (1407ق). مفتاح العلوم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  9. صبحی، ص الح (1363). مباحث فی علوم القرآن (مترجم: جمعی از محققین). تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
  10. صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم.‏ (1366). تفسیر قرآن (ج3). قم: انتشارات بیدار.
  11. صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم.‏ (1368). ‌‌الأسفار الاربعه (ج9). قم: مصطفوی.
  12. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان(ج12، 16، 18، 19). مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  13. طبری، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن(ج14). بیروت: دار المعرفه.
  14. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق). ‌‌التفسیر الکبیر (ج2). بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
  15. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415ق). قاموس المحیط (ج1). بیروت: دار الکتب العلمیه قرآن کریم
  16. قطب، سید. (1359). تصویر فنی در قرآن (مترجم: محمدعلی عابدی). تهران: نشر انقلاب.
  17. کریمی‌‌‌فرد، غلامرضا. (1387). تشبیه تمثیل در قرآن از نگاه زمخشری. نشریه نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، شماره 20، صص 257-270.
  18. محمدقاسمی، حمید. (1387). جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  19. معرفت، محمدهادی. (1381). علوم قرآنی. قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید.

میدانی، احمد بن محمد. (1366). مجمع الامثال (ج1). مشهد: آستانه الرضویه المقدسه.