مکلفبودن حیوانات از مباحثی است که نیازمند تحقیق و بررسی دقیق مقدمات علمی، آیات و روایات مربوط به آن است. چنین پژوهشی ما را در فهم بهتر و معرفت عمیقتر به روایات و آیات حشر و نیز آیات و احادیث مربوط به اراده، اختیار و تسبیح حیوانات کمک میکند؛ بنابراین پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، با نگاه تفسیری برخی مفسرین شاخص، درصدد بررسی و تحلیل این پرسش است که آیا حیوانات دارای تکلیف هستند؟ باتوجه به اینکه حیوانات براساس برخی آیات قرآنی دارای آگاهی، شعور، اراده، اختیار، تسبیح و حشر هستند و این امور محدود به سعه وجودی آنهاست و براساس آیات کریمه، پرندگان، حشرات و حیوانات در رتبه وجودی خود از این ویژگیها برخوردارند، به نظر میرسد این موجودات باتوجه به ویژگیهای فوق باید در حیات دنیوی خود دارای تکالیف باشند؛ زیرا همه شرایط و اوصاف برای تکلیف داشتن در آنها وجود دارد، گرچه بیتردید این شرایط و اوصاف نسبت به انسان در سطح پایینتری قرار دارد
Alusi, M. b. A. (1994). Ruh al-ma'ani fi tafsir al-Qur'an al-azim wa al-sab‘ al-mathani (Vol. 15, A. A. Atiya, Ed.). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya. [In Arabic]
Ansari, M. A. (1994). Al-Mawsu‘a al-fiqhiyya (Vol. 13). Qom: Majma‘ al-Fikr al-Islami. [In Arabic]
Asadi Rekabdar Kalayi, U.; Karimi-Nia, M.; Ansari Moghadam, M.; & Mohammadrezaei, G. (2021). A comparative study of the intelligence of nature from the perspective of Allameh Tabatabai and Ayatollah Mesbah Yazdi. Islamic Research and Studies of Humanities, 3(32), 64–76. [In Persian]
Azimi Shendabadi Moghaddam, A. (2009). The consciousness of creatures in the Qur’an and Hadith (Master's thesis). Faculty of Hadith Sciences. [In Persian]
Barqi, A. b. M. b. K. (1952). Al-Mahasin (Vol. 1, 2nd, J. Mowahhed, Ed.). Qom: Dar al-Kutub al-Islamiya. [In Arabic]
Hakim, S. M. T. (2010). Al-Usul al-‘Amma li al-Fiqh al-Muqaren. Tehran: Al-Majma‘ al-‘Alami li al-Taqrib bayn al-Madhahib al-Islamiya. [In Arabic]
Halabi, A. (1983). Al-Kafi fi al-fiqh (R. Ostadi, Ed.). Isfahan: Maktabat Amir al-Mu’minin. [In Arabic]
Hilli, A. J. (1998). Kashf al-Murad (Vol. 1, H. H. Amoli, Ed.). Qom: Islamic Publications Office. [In Arabic]
Hosseini Tehrani, S. M. (2002). Resurrection Studies (Vol. 9). Mashhad: Nur Malakut Quran. [In Persian]
Ibn al-Jawzi, A. A. (1987). Zad al-masir (Vol. 4). Beirut: Al-Maktab al-Islami. [In Arabic]
Ibn Arabi, M. (1983). Al-Futuhat al-Makkiyya (Vol. 1). Cairo. [In Arabic]
Ibn Babawayh (Sheikh Saduq), M. b. A. (1992). Man la yahduruhu al-faqih (Vol. 2, 2nd, A. A. Ghafari, Ed.). Qom: Islamic Publications Office. [In Arabic]
Ibn Babawayh, M. b. A. (1958). Uyun akhbar al-Rida (Vol. 2). Tehran: Danesh Publications. [In Arabic]
Ibn Manzur, M. b. M. (1993). Lisan al-Arab (Vols. 4, 9, 11). Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Javadi Amoli, A. (2006). Right and Obligation in Islam (2nd). Qom: Esra Publications. [In Persian]
Jazayeri, S. N. (2002). Nur al-Mubin fi Qisas al-Anbiya wa al-Mursalin (2nd). Qom: Dar al-Kutub. [In Arabic]
Kaf'ami, I. b. A. (1997). Al-Balad al-Amin wa al-Dar' al-Haseen. Beirut: Al-Alami Publications. [In Arabic]
Kulayni, M. b. Y. (1990). Al-Kafi (Vol. 5). Beirut: Dar al-Ta‘aruf li al-Matbuat. [In Arabic]
Makarem Shirazi, N., et al. (1992). Tafsir Namuneh (Vols. 5, 15, 10th). Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya. [In Persian]
Mazandarani, M. S. (2003). Sharh al-Kafi: Al-Usul wa al-Rawda (Vol. 7). Tehran: Al-Maktabah al-Islamiyyah. [In Arabic]
Mesbah Yazdi, M. T. (2002). Teaching Beliefs (Vol. 1). Tehran: International Printing and Publishing Company, Islamic Propaganda Organization. [In Persian]
Mesbah Yazdi, M. T. (2022). Teaching Philosophy (Vol. 2, 8th). Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian]
Motahari, M. (n.d.). A collection of Professor Motahari’s Works (Vol. 27). Tehran: Sadr Publications. [In Persian]
Mufid, M. b. M. b. N. (1994). Al-Nukat al-‘Itiqadiya. Qom: World Conference of Sheikh al-Mufid. [In Arabic]
Mufid, M. b. M. b. N. (1994). Awail al-Maqalat fi al-Madhahib wa al-Mukhtarat. Qom: World Conference of Sheikh al-Mufid. [In Arabic]
Qarashi, S. A. (1992). Qamus al-Qur'an (Vol. 2). Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiya. [In Arabic]
Qurtubi, M. b. Y. (1985). Al-Jami‘ li-Ahkam al-Qur'an (Vol. 14). Tehran: Naser Khosrow Publications. [In Arabic]
Qutb Rawandi, S. b. H. (1989). Al-Khara'ij wa al-Kharayij (Vol. 1). Qom: Institute of Imam Mahdi. [In Arabic]
Raghib Isfahani, H. (1991). Mufradat Alfaz al-Qur'an. Beirut: Dar al-Qalam. [In Arabic]
Sadr al-Din Shirazi, M. b. I. (1981). Al-Hikma al-Muta‘aliya fi al-Asfar al-‘Aqliyya al-Arba‘a (Vol. 6, 3rd, A. Tabatabai, Commentary). Beirut: Dar Ihya al-Turath. [In Arabic]
Sadr al-Din Shirazi, M. b. I. (1981). Al-Shawahid al-Rububiyya fi al-Manhaj al-Suluki (2nd, J. Ashtiani, Ed.). Mashhad: Al-Markaz al-Jami‘i li al-Nashr. [In Arabic]
Seyyori Hilli, M (Fadhil Miqdad). (2002). Al-Lawami‘ al-Ilahiyya fi al-Mabahith al-Kalamiya (2nd, M. A. Qazi Tabatabai, Ed.). Qom: Office of Islamic Propagation. [In Arabic]
Shajari, M. (2004). The nature of humans from the perspective of Mulla Sadra and Ibn Arabi. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, (191), 75. [In Persian]
Sobhani, J. (2004). Manshur-e Javid (Vol. 1). Qom: Imam Sadiq Institute. [In Persian]
Tabari, M. b. J. (1991). Jami‘ al-Bayan fi Tafsir al-Qur’an (Vols. 2, 30). Beirut: Dar al-Ma‘rifa. [In Arabic]
Tabarsi, F. b. H. (1993). Majma‘ al-Bayan fi Tafsir al-Qur’an (Vol. 4). Qom: Nasir Khosrow Publications. [In Arabic]
Tabatabai, S. M. H. (1995). Al-Mizan (Vol. 19, M. M. Mousavi Hamadani, Trans.). Qom: Publications Office. [In Persian]
Tabatabai, S. M. H. (1996). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an (Vols. 7, 13, 17, 5th). Qom: Islamic Publications Office. [In Arabic]
Taheri-Nia, B., Nazari, A., & Bakhshi, M. (2019). Speech and communication of animals in the Qur’an. Lisan-e Mobin, 2(1), 179–196. [In Persian]
Taleqani, S. M. (1983). A light from the Quran (Vol. 3, 4th). Tehran: Enteshar Company. [In Persian]
Tusi (Sheikh Tusi), M. b. H. (1991). Misbah al-Mutahajjid wa Silah al-Muta‘abbid (Vol. 2). Beirut: Mu’assasat Fiqh al-Shi‘a. [In Arabic]
Zamakhshari, M. (1995). Al-Kashshaf ‘an Haqa’iq Ghawamid al-Tanzil wa ‘Uyun al-Aqawil fi Wujuh al-Ta’wil (Vol. 3). Beirut: Maktab al-I‘lam al-Islami. [In Arabic]
Zamani, A., & Basiri, H. R. (2015). The monotheistic perception of animals in the Qur’an. Research in Narrative interpretation of the Qur’an, 3(3), 83–111. [In Persian]
Zuhayli, W. b. M. (1997). Al-Tafsir al-Munir fi al-Aqida wa al-Shari‘a wa al-Manhaj (Vol. 17). Beirut: Dar al-Fikr al-Mu‘asir. [In Arabic]
ابراهیم نتاج, محمد . (1404). تکلیف حیوانات از منظر قرآن کریم با تکیه بر آیات مربوط به حیوانات. مطالعات علوم قرآن, 6(3), 102-130. doi: 10.22081/jqss.2025.69658.1321
MLA
ابراهیم نتاج, محمد . "تکلیف حیوانات از منظر قرآن کریم با تکیه بر آیات مربوط به حیوانات", مطالعات علوم قرآن, 6, 3, 1404, 102-130. doi: 10.22081/jqss.2025.69658.1321
HARVARD
ابراهیم نتاج, محمد. (1404). 'تکلیف حیوانات از منظر قرآن کریم با تکیه بر آیات مربوط به حیوانات', مطالعات علوم قرآن, 6(3), pp. 102-130. doi: 10.22081/jqss.2025.69658.1321
CHICAGO
محمد ابراهیم نتاج, "تکلیف حیوانات از منظر قرآن کریم با تکیه بر آیات مربوط به حیوانات," مطالعات علوم قرآن, 6 3 (1404): 102-130, doi: 10.22081/jqss.2025.69658.1321
VANCOUVER
ابراهیم نتاج, محمد. تکلیف حیوانات از منظر قرآن کریم با تکیه بر آیات مربوط به حیوانات. مطالعات علوم قرآن, 1404; 6(3): 102-130. doi: 10.22081/jqss.2025.69658.1321