نقش چندمعناییِ الفاظ و عبارات قرآن کریم در مرجعیت علمی قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو گروه قرآن پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

مقصود از چندمعنایی در این مقاله، دلالت الفاظ و عبارات قرآن کریم بر معانی متعدد و مختلف، و به عبارت دقیق‌‌‌تر برداشت معانی متعدد از یک واژه یا عبارت قرآن کریم است که در دانش اصول ‌‌فقه و تفسیرپژوهی گاه از آن به «استعمال لفظ در بیش از یک معنا» و گاه به «حمل لفظ مشترک بر بیش از یک معنایش» و گاه به «اراده دو معنا از یک عبارت»، تعبیر می‌شود. پژوهش حاضر که با روش تحلیل و توصیف انجام گرفته، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که «پذیرش چندمعنایی در الفاظ و عبارات قرآن کریم چگونه بر توسعه قلمرو مرجعیت قرآن کریم برای علوم مختلف به‌سوی مرجعیت حداکثری تأثیرگذار است؟» حاصل این پژوهش اثبات این دیدگاه است که جواز چندمعنایی الفاظ و عبارات قرآن یکی از اصلی‌‌‌ترین مبانی مرجعیت قرآن کریم است که قلمرو مرجعیت آن به‌سوی مرجعیت حداکثری سوق می‌‌‌دهد، و بیشتر کسانی که به مرجعیت حداکثری قرآن کریم - با مراتب مختلفش - باور دارند باور به جواز چندمعنایی را به‌صورت خودآگاه یا ناخودآگاه مبنای دیدگاه خود قرار داده‌‌‌اند. به منظور تبیین و اثبات این دیدگاه، بعد از اشاره به ادله جواز چندمعنایی الفاظ ‌‌قرآن، نمونه‌‌‌های قابل توجهی از آیات قرآن در قالب شکل‌‌‌هایی از چندمعنایی توصیف، تحلیل و بررسی شده‌‌‌اند

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    ** نهج البلاغه، (صبحی صالح).

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (بی‌تا). ‌‌کفایة‌ الاصول (ج1). تهران: کتاب‌فروشی‌ اسلامیه‌.
    2. ابن عاشور، محمد بن طاهر. (1420ق). التحریر و التنویر (ج1، 2). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    3. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم (ج3). بیروت: دارالکتب العلمیة.
    4. اسلامی(مدبر)، علی. (بی‌تا). مرجعیت علمی قرآن از دیدگاه آیت الله جوادی آملی. بی‌جا: بی‌نا.
    5. انوری، حسن. (1381). ‌‌فرهنگ بزرگ سخن (ج7). تهران: سخن.
    6. بابایی، علی‌‌‌اکبر. (1394). ‌‌قواعد تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    7. بستان(نجفی)، حسین. (1399). فقه عفاف جنسی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    8. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1414ق). تاج اللغه و صحاح العربیه (ج17). بیروت: دار الفکر.
    9. دهخدا، علی‌اکبر. (1373). ‌‌لغتنامه (ج12). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    10. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
    11. راغب اصفهانی، حسین‌‌‌بن محمد. (1405ق). مقدمة جامع التفاسیر. کویت: دارالدعوه.
    12. روحی دهکردی، احسان؛ محمد علی تجری. (1394). اصطالح‌شناسی مبانی تفسیر. ‌‌فصلنامه پژوهشهای قرآنی. ش99 ، صص 94-117.
    13. زحیلی، وهبه. (1411ق). ‌‌التفسیر المنیر فی العقیده والشریعه و المنهج (ج2). دمشق: دارالفکر.
    14. زحیلی، وهبه. (1418ق). ‌‌اصول الفقه الاسلامی (ج1، 2). بیروت: دارالفکر.
    15. زمخشری، محمودبن عمر. (1407ق). ‌‌الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (ج2). بیروت: دارالکتب العربی.
    16. سیستانی، السیدعلی‌‌‌الحسینی. (1414ق). ‌‌الرافد. (تقریر السید منیر السید عدنان‌ القطیفی)‌. قم‌: مکتب‌ السید السیستانی‌.
    17. سیوطی، عبدالرحمن. (1421ق). ‌‌الإتقان فی علوم القرآن (ج2). بیروت: دار الکتاب العربی.
    18. شاکر، محمدکاظم. (1387). مدلهای چندمعنایی در تفسیر قرآن و کتاب مقدس. ‌‌فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم. سال دهم، ش2، صص 5-40.
    19. شیرزاد، محمدحسن؛ پاکتچی، احمد؛ شیرزاد، محمدحسین. (1401). بازشناسی مؤلفه‌های معنایی قریه در قرآن کریم با تکیه بر ریشه شناسی واژه. دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث. ش31، صص 31 -60.
    20. صادقی‌‌‌تهرانی، محمد. (1406ق). ‌‌الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة(ج28). قم: فرهنگ اسلامی.
    21. صادقی‌‌‌فدکی، سیدجعفر. (1390). بررسی و نقد دیدگاه‌‌‌های چندمعنایی قرآن کریم. اندیشه نوین دینی. ش24، ص 61086.
    22. صدر، محمدباقر. (بی‌تا). ‌‌المدرسة القرآنیه. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
    23. صدوق، محمدبن علی. (1362). ‌‌الخصال. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    24. صفوی، کورش. (1379). در آمدی بر معناشناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
    25. طالقانی، سیدمحمود. (1362). پرتوی از قرآن (ج3). تهران: شرکت سهامى انتشار.
    26. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1353). قرآن در اسلام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    27. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). ‌‌المیزان فی تفسیر القرآن (ج2، 16). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    28. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن (ج2، 9، 10). تهران: ناصرخسرو.
    29. طیب‌‌‌حسینی، سیدمحمود. (1389). چندمعنایی در قرآن کریم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    30. طیب‌‌‌حسینی، سیدمحمود. (1401). مفردات قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    31. عبدالهی نیسیانی، علی. (1397). روش تحلیل محتوای کیفی تطبیق‌یافته باه منظور تحقیق در متن قرآن کریم. آموزه‌های قرآنی. ش28، صص 27–
    32. غرسبان، مرتضی. (1399). مرجعیت علمی قرآن از دیدگاه دکتر گلشنی. مطالعات علوم قرآن. ش3، صص 89-116.
    33. فاکر میبدی، محمد؛ رفیعی، محمدحسین. (1398). مرجعیت علمی قرآن از نگاه علامه طباطبایی. ‌‌فصلنامه مطالعات علوم قرآن. ش1، صص 8-37.
    34. فیض‌‌‌کاشانی، ملامحسن. (1415ق). تفسیر الصافی (ج1، چاپ دوم). تهران: انتشارات صدر.
    35. فیومی، احمد. (1414ق). المصباح المنیر ‏(ج2). قم: دارالهجرة.
    36. قرشی، سیدعلی اکبر. (1375). ‌‌قاموس قرآن (ج1). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    37. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج1، 6، محقق: علی‌اکبر غفاری). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    38. مروجی طبسی، محمدعلی؛ طیب‌‌‌حسینی، سیدمحمود. (1401). واکاوی واژگان قرآن در روایات اهل بیت. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    39. مصطفی، ابراهیم و همکاران. (1385). ‌‌المعجم الوسیط(ج1، 2). تهران: مکتبة المرتضوی.
    40. معرفت، محمدهادی. (1380). تفسیر و مفسران (ج1). قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
    41. معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی (ج3). تهران: انتشارات امیرکبیر.
    42. مکارم شیرازی، ناصر. (1416ق). ‌‌انوار الاصول (ج1). قم: ‌‌مدرسه الامام على بن ابى طالب×.
    43. مهدوی‌‌‌راد، محمدعلی و هادیان، الهه. (1399). بازشناسی مفهوم توسعه معنایی. مجله پژوهش دینی. ش40، صص 207-228.
    44. نجفی اصفهانی، محمدرضا. (1413ق). وقایة الاذهان. قم: مؤسسة آل البیت.