قرآن کریم در مقابل مؤمنان واقعی از گروههایی مانند مشرکان، کافران، اهل کتاب (یهودیان، مسیحیان و مجوسیان)، منافقان و... نام میبرد. یکی از این گروهها که قرآن از آنها یاد میکند کسانیاند که «فی قلوبهم مرض» (بیماردلان) هستند. این عبارت در 11 آیه بهکار رفته است که در 8 مورد همراه با موصول «الذین» است و 2 مورد بدون اسم موصول «الذین» است و در یک آیه بهشکل «الذی فی قلبه مرض» آمده است. در بعضی از موارد، قرآن این گروه را در کنار منافقان بهکار میبرد و صفاتی را به هر دو گروه نسبت میدهد. همین کاربرد موجب شده که برخی مفسران، این گروه را همان منافقان بدانند، درحالیکه این دو گروه در عین حال که اشتراکاتی دارند، از یکدیگر متفاوت هستند. عبارت «فی قلوبهم مرض» هم در سورههای مکی و هم در سورههای مدنی کاربرد دارد، اما بیشتر در سورههای مدنی دیده میشود. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، مشخصههای دقیق بیماردلان براساس آیات قرآن و نظرات مفسران، شناسایی میشود، و نیز روشن میشود این گروه، گروهی جدا از منافقان هستند؛ اگرچه در برخی صفات با آنها مشترک هستند، اما انگیزه و اهداف آنها متفاوت است. در مورد این عبارت، سه دیدگاه در میان مفسران وجود دارد. یک. این عبارت به منافقان اشاره دارد وتعبیر دیگری از منافقان است؛ دو. این افراد جزء دسته منافقان هستند با این تفاوت که شدت نفاق میان آنها و منافقان متفاوت است؛ سه. این افراد منافق نیستند و در واقع مسلمانان ضعیفالایمان و سست ایمان هستند. دیدگاه راجح همین دیدگاه سوم است
1. آلوسى، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (ج5، 6، 9) بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1369 ق). لسان العرب (ج7، 10). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
3. ابنعاشور، محمدطاهر. (1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
4. ابوالفتوح رازى، حسین بن على. (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن (ج9، 16، 20). مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى.
5. اسماعیلزاده، عباس؛ آجیلیان مافوق، محمدمهدی. (1389). پژوهشی در بازیابی مصادیق "الذین فی قلوبهم مرض" در قرآن کریم، آموزههای قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 12.
6. برهان، محمد حسین بن خلف. (1380). فرهنگ فارسی برهان قاطع. تهران: نیما.
7. جوادی آملی، عبدالله. (1381/ الف). تفسیر موضوعی قرآن کریم (ج11، 12، 14). قم: مرکز نشر اسراء.
8. جوادی آملی، عبدالله. (1381). سروش هدایت. قم: مرکز نشر اسراء.
9. جوادی آملی، عبدالله. (1384). بنیان مرصوص امام خمینی&. قم: مرکز نشر اسراء.
10. جوادی آملی، عبدالله. (1388/ الف). اسلام و محیط زیست. قم: مرکز نشر اسراء.
18. ریاحی مهر، باقر؛ ابراهیمی، لیلا؛ درستی، مهدی. (بهار و تابستان 1397). معناشناسی واژه «مرض» در قرآن بر پایه روابط هم نشینی، شماره 34
19. زمخشرى، محمود بن عمر (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل (ج2، 3). بیروت: دار الکتاب العربی.
20. شرتوتی، سعید. (1416ق). اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد (ج5، 3). تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
21. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1، 5، 9، 14، 15، 16، 18، 20). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
22. طبرانى، سلیمان بن احمد. (2008 م). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم( الطبرانى). اردن: دار الکتاب الثقافی
23. طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. (ج5، 7، 8، 9، 10). تهران: ناصر خسرو.
24. طوسى، محمد بن حسن. (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن (ج8). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
25. عروسی حویزی، عبدالعلی بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین (ج2). قم: اسماعیلیان.
26. فخررازى، محمدبنعمر. (1420 ق). التفسیر الکبیر( مفاتیح الغیب) (ج2، 12، 23، 24، 25). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
27. فراهیدى، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین (ج5). قم: انتشارات هجرت.
28. فیروزیان، شبیر؛ نصیری،هادی؛ نوروزی، محمد جواد. (پاییز و زمستان 1399). بررسی تطبیقی معنای "منافق" و "بیماردل" در قرآن کریم، دو فصلنامه علمی انسان پژوهی دینی، شماره 44، صص 157-143.
29. قرائتی، محسن. (1388). تفسیر نور (ج1). تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
30. قرشی، علی اکبر. (1371). قاموس القرآن (ج7). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
31. عبدالباقی، قرنه الجزایری. (1385). الذین فی قلوبهم مرض فی نظر المفسرین. قم: دار التفسیر.