تحلیل آرای مفسّران دربارۀ نقص تعقّل زن، ذیل آیۀ 18 سورۀ زخرف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه مازندران

2 دانشیار دانشگاه مازندران

چکیده

آیۀ 18 سورۀ زخرف از آیاتی است که مفسّران برای تفسیر آن با چالش روبه‌رو شده‌اند. بحث دربارۀ این آیه آن است که آیا محتوای این آیه -آن فردی که در ناز، آرایش و لطافت پرورش یافته است و در مقابل جدال و دشمن، شخصی ناتوان است- از آنِ خدا است یا از قول و منظرِ عرب جاهلی صادر شده است؟ بنابراین، نکتۀ مورد اختلاف مفسران این است که آیا این آیه، از قول و منظرِ عرب جاهلی صادر شده است یا مورد نظر خداوند است. مقالۀ پیشِ‌رو با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی آرای مفسران در این خصوص می‌پردازد و دیدگاه آن دسته از مفسران که این آیه را کلام و نظر خداوند دانسته و از آن نقص تعقّل زن را برداشت کرده‌اند با ادلّۀ تفسیری و عرضه نظریۀ مختار رد کرده است؛ زیرا چگونه ممکن است خداوند ناپسند بودن دختر را در نگاه مشرکان مردود و این برداشت را حکم زشتی از جانب آنان بداند و خود چنین مطلوبی داشته باشد؟ با فرض اینکه محتوای این آیه منویّ خدا باشد آیا در این شکل خداوند می‌تواند حکم عرب جاهلی را دربارۀ دختر، زشت و ناپسند بداند؟ افزون بر اینکه با تساوی شخصیت معنوی زن و مرد که فرهنگ کلّیِ حاکم بر قرآن است ناسازگار خواهد بود

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    ** نهج‌البلاغه، (للصبحی صالح). (1414ق‏). قم: هجرت‏.

    1. آلوسى، سیدمحمود. (1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏ (ج13، محققق: على عبدالبارى عطیة). بیروت: دارالکتب العلمیه‏.
    2. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على‏. (1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر. تحقیق: عبدالرزاق المهدی‏ (ج4). بیروت: دار الکتاب العربی‏.
    3. ابن عاشور، محمد بن طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر (ج25). بی‌جا: بی‌نا.
    4. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق: محمدحسین شمس الدین‏ (ج7). بیروت: دار الکتب العلمیة.
    5. ابن منظور، محمد بن مکرم‏. (1414ق). لسان العرب‏. (ج12، چاپ سوم، محقق و مصحح: جمال‌الدین میر دامادى). بیروت: دار الفکر.
    6. اسماعیلی‌زاده، عباس. (1382). زن و روشن‌بینی در مقام مخاصمه؛ تأمّلی در آیۀ 18 سورۀ زخرف، فصلنامۀ پژوهشهای قرآنی، 9(35)، صص 226-241.
    7. امین (بانو اصفهانى)، سیده نصرت‏‏. (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن‏ (ج13). تهران: نهضت زنان مسلمان‏.
    8. بغوى، حسین بن مسعود. (1420ق). معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏. تحقیق: عبدالرزاق المهدى‏ (ج4). بیروت: داراحیاء التراث العربى‏.
    9. ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم‏. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏ (ج8). بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
    10. حسینى‌شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد. (1363). تفسیر اثنا عشرى‏ (ج11). تهران: انتشارات میقات‏.
    11. حسینى‌همدانى، سیدمحمدحسین‏. (1404ق). انوار درخشان‏ (ج15، محقق: محمد باقر بهبودى)‏. تهران: کتابفروشى لطفى‏.
    12. حکیمی، محمد. (1390) زن در فرهنگ اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    13. خطیب، عبدالکریم. (بی‌تا). التفسیر القرآنى للقرآن‏ (ج13). بی‌جا: بی‌نا.
    14. دروزه، محمد عزت‏. (1383ق). التفسیر الحدیث‏ (ج4). قاهره: دار إحیاء الکتب العربیه،.
    15. رازى، ابوالفتوح حسین‌ بن‌ على‏. (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن‏ (ج17، محققان: محمدجعفر یاحقى، محمدمهدى ناصح)‏. مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏.
    16. فخررازى، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب‏ (ج27). بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، چاپ سوم.
    17. راغب‌ اصفهانى، حسین. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‏. بیروت: دار القلم.
    18. زحیلى، وهبة بن مصطفى‏. (1418ق). التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج‏ (ج25، چاپ دوم). بیروت: دارالفکر المعاصر.
    19. زمخشرى، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏ (ج4، چاپ سوم). بیروت: دار الکتاب العربی‏.
    20. سبزوارى‌نجفى، محمد بن حبیب الله‏. (1419ق). ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن‏. بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.
    21. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی.‏ (1412ق). فى ظلال القرآن‏ (ج5، چاپ هفدهم). بیروت: دارالشروق.
    22. سیدکریمى حسینى، سیدعباس‏. (1382). تفسیر علیین‏. قم: انتشارات اسوه‏.
    23. شریف‌لاهیجى، محمد بن على‏. (1373). تفسیر شریف لاهیجى‏ (ج4، محقق: میر جلال الدین حسینى ارموى). تهران: دفتر نشر داد.
    24. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن‏ (ج18، 19). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    25. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏ (با مقدمه: محمد جواد بلاغى‏) (ج9). تهران، انتشارات ناصر خسرو.
    26. طوسى، محمد بن حسن‏. (بی‌تا). التبیان فى تفسیرالقرآن‏ (ج9، محقق: احمد قصیر عاملى)‏. بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
    27. طیب، سیدعبدالحسین‏. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏ (ج12، چاپ دوم). تهران: انتشارات اسلام‏.
    28. عاملی، ابراهیم. (1360). تفسیر عاملى (ج7، محقق: على‌اکبر غفارى)‏. تهران: انتشارات صدوق‏.
    29. فضل‌الله، سیدمحمدحسین‏. (1419ق). تفسیر من وحى القرآن‏ (ج20، چاپ دوم). بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.
    30. فیض‌کاشانى، ملا محسن. (1415ق). تفسیر الصافى. تحقیق: حسین اعلمى‏. (ج4، چاپ دوم). تهران: انتشارات الصدر.
    31. قرائتى، محسن‏. (1383). تفسیر نور (ج10، چاپ یازدهم). تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن‏.
    32. قرشى‌بنایی، سیدعلى‌اکبر. (1377). تفسیر احسن الحدیث‏ (ج2، چاپ سوم). تهران: بنیاد بعثت‏.
    33. قرشى‌بنایی، سیدعلى‌اکبر. (1412ق). قاموس قرآن‏ (ج2، چاپ ششم). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    34. قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن‏ (ج16). تهران: انتشارات
      ناصر خسرو.
    35. کاشانى، ملافتح اللّه. (1423ق). زبدة التفاسیر (ج6). قم: بنیاد معارف اسلامى‏.
    36. کاشانى، ملافتح اللّه. (1336). تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏ (ج8). تهران: کتابفروشى محمدحسن علمى‏.
    37. مصطفوى، حسن‏. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏ (ج12). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
    38. معرفت‏، محمدهادى. (1423ق). شبهات و ردود حول القرآن‏. قم: موسسه التمهید.
    39. مکارم‌شیرازى، ناصر. (1374). تفسیر نمونه‏ (ج21). تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    40. میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. تحقیق: على اصغر حکمت‏ (ج9، چاپ پنجم). تهران: انتشارات امیر کبیر.
    41. مطهری، مرتضی. (۱۳۷۰). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
    42. نصر، سیدحسین. (1385). اسلام و زن. تهران: انتشارات حکمت.