تحلیل انتقادی انگاره‌های سها و ابن‌وراق، پیرامون اقتدارگرایی پیامبر اکرم(ص) با تأکید بر آیه 26 سوره احزاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم. قم. ایران

10.22081/jqss.2024.69456.1309

چکیده

یکی از مسائلی که در چند دهه گذشته، دست‌مایه نقد دین اسلام و طرح شبهات فراوانی درجهتِ ترور شخصیّت و تحریف مقام پیامبر اکرم (ص) به‌واسطه برخی اسلام‌ستیزان و منتقدان قرآن کریم قرار گرفته است، وجود یا عدم‌وجود اقتدارگرایی و خشونت‌طلبی در عملکرد و سیره آن حضرت است که شناخت دقیق این شبهات و پاسخگویی مستدل و متقن به آن‌ها و دفاع ازساحَت مقدس پیامبر(ص) را امری بایسته و ضروری، ساخته است. مسئله اصلی نوشتار پیش‌رو، آن است که عدّه‌ای همچون: سها و ابن‌وراق، با استناد به برخی منابع تاریخی و با اشاره به آیه26 سوره احزاب، با پردازش اطلاعات ناقص، شبهات و اتهاماتی مطرح کرده و بِدین‌سان، به‌زعم خود، اقتدارگرایی شخصِ پیامبر اکرم(ص) و خشونت‌طلبی در دین اسلام را اثبات کرده‌اند که پژوهش پیش‌رو به‌روش کتابخانه‌ای و تحلیلِ انتقادی، به توصیف دیدگاه‌های آنان و تبیین این شبهات و عرضه پاسخ‌های مستدل به آن‌ها، با محوریّت غزوه بنی‌قریظه و با تمرکز بر آموزه‌‌های وحیانی و منابع تاریخی پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش، نشان می‌دهد که آیات، روایات و گزارش‌های تاریخی و تفسیری فراوانی بر نبود ‌اقتدارگرایی و استبدادجویی در سیره آن حضرت تأکید دارند و تمامی ایرادها و شبهات مطرح شده در این باره، بی‌اساس بوده وهیچ‌گونه ردّپایی از اقتدارگرایی و خشونت‌طلبی، به‌ویژه در جریان برخورد ایشان با یهودیان بنی‌قریظه، مشاهده نمی‌گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    ** کتاب مقدس، عهدین، تهران: انشارات‌ ایلام.

    1. ابن حجر عسقلانی، احمد. (1326ق). تهذیب‌التهذیب (ج9). هند: مطبعه دائرة‌المعارف النظامیه.
    2. ابن‌حنبل، احمدبن محمّد. (1421ق). المسند (ج6). بیروت: موسسةالرساله.
    3. ابن‌سعد بغدادی، محمّد. (1968م). الطبقات‌الکبری (2). بیروت: دارصادر.
    4. ابن‌عبدربّه، احمد. (۱۴۰۷ق) العقدالفرید (ج3). بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
    5. ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم‌مقاییس‌اللغه (ج4). قم: مکتب‌الاعلام.
    6. ابن‌هشام، ابومحمّدعبدالملک. (۱۴۱۲ق). السیره‌النبویه (ج2). بیروت: دارالفکر.
    7. ابن‌وراق. (1378). اسلام و مسلمانی (مترجم: مسعود انصاری). آمریکا: بی‌نا.
    8. ابن‌وراق. (۱۹۹۵م). چرا مسلمان نیستم. آمریکا: انتشارات پرومته.
    9. ابوزهره، محمّد. (1373). خاتم پیامبران (ج2، مترجم: حسین صابری). مشهد: انتشارات آستان‌قدس.
    10. اداک، صابر. (1392). رحمت نبوی و خشونت جاهلی. تهران: نشرکویر.
    11. اداک، صابر. (1399). نقدی بر خبر قتل‌عام بنی‌‌قریظه. مسکویه، شماره53، صص74-89.
    12. اسدی، سیدجواد و دیگران. (1399). تحلیل انتقادی انگاره‌های کتاب نقد قرآن، پیرامون آیات فرهنگ زمانه. پژوهش‌های قرآن وحدیث، سال53، شماره2، صص267-288.
    13. اسماعیلی، سیدمحمد. (1402). بررسی و نقد سه شبهه در دایره‌المعارف لیدن، پیرامون برخورد پیامبر| با اهل‌کتاب. شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی، شماره8، صص137-161.
    14. اکبری، امیر. (1390). تأمّلی بر دلایل برخورد پیامبر| با یهود مدینه. پژوهشنامه تاریخ، شماره23، صص1-18.
    15. آهنگر داودی، مژگان. (1401). اثبات وقوع جنگ و درگیری فیزیکی در غزوه بین‌قریظه. پژوهش‌های تاریخی، شماره56، صص87-106.
    16. ایازی، سیّدمحمّدعلی. (1391). تامّلی پیرامون روایت کشتن یهودیان بنی قریظه در منابع تاریخ و تفسیر. فصلنامه پژوهش‌‌های قرآنی، شماره71، صص120-143.
    17. بحرانی، سیّدهاشم. (1415ق). البرهان فى تفسیر القرآن (ج2، 4). قم: موسّسه البعثه.
    18. پیشوایی، فریده؛ عرب صالحی، محمد. (1401). تحلیل محتوای کیفی کتاب «نقد
      قرآن» دکتر سها، با تأکید بر مبانی فکری مؤلّف. شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی، شماره7، صص59-84.
    19. جعفریان، رسول. (1380). تاریخ سیاسی اسلام (ج1). قم: انتشارات‌دلیل‌ما.
    20. جوادی‌نیا، حسن. (1394). بررسی نقش یهودیان در مخالفت با پیامبر| در طول رسالت. تاریخ‌پژوهی، شماره65، صص139-164.
    21. حاج اسماعیلی، محمد رضا ؛ حبیب اللهی، مهدی. (1391). بررسی و تحلیل نظری اخلاق جنگ در قرآن و حدیث. پژوهش‌نامه اخلاق، سال پنجم، شماره15، صص31-56.
    22. حسنی، هاشم معروف. (۱۴۱۶ق). سیره المصطفی. بیروت: دارالتعارف.
    23. حسینی‌نژاد؛ حسینقلی. (1391). حقوق کیفری بین‌الملل. تهران: نشرمیزان، چاپ‌چهارم.
    24. خواجه جشوقانی، آرزو؛ باکویی،مهدی. (1395). بررسی شبهات پیرامون خشونت‌طلبی پیامبراکرم| در قرآن کریم (پایان‌نامه ارشد). قم: دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم.
    25. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    26. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالشامیه.
    27. زمانی محجوب، حبیب. (1393). راهبرد پیامبر اکرم | در برابر فتنه‌های یهودیان مدینه. معرفت، شماره196، صص39-50.
    28. زمانی، مریم و دیگران. (1398). نقد نظر دکتر سها درباره آیه59 سوره احزاب. معارف قرآن و عترت، سال5، شماره9، صص79-102.
    29. زمخشری، محمودبن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (ج3). بیروت: دارالکتاب‌العربی.
    30. زهری، ابن شهاب. (۱۴۰۱ق). المغازی‌النبویة. دمشق: دارالفکر.
    31. سها. (1393). نقد قرآن. بی‌جا: بی‌نا.
    32. سیّدقطب. (1408ق). فی‌ظلال‌القرآن (ج2، 6). بیروت: دارالشروق.
    33. سیوطی، جلال‌الدین. (1404ق). الدّرالمنثور (ج3، 5). قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشى نجفی.
    34. شجاعى‌زند، علیرضا. (376). اقتدار در اسلام‏. فصلنامه حکومت اسلامى، شماره5. صص207-219.
    35. شهیدی، سیّدجعفر. (1390). تاریخ تحلیلی‌اسلام. تهران: مرکزنشردانشگاهی.
    36. شوکانی، بدرالدین. (1414ق). فتح القدیر (ج4). دمشق: دارابن‌کثیر.
    37. صادقی، مصطفی. (1382). پیامبر و یهود حجاز. قم: بوستان کتاب،
    38. صادقی‌تهرانی، محمّد. (1406ق). الفرقان (ج8). قم: انشارات فرهنگ اسلامی، چاپ‌دوّم.
    39. صفایی‌حائری، عبّاس. (1395). تاریخ پیامبر اسلام (ج3). قم: انتشارات مسجدجمکران.
    40. طباطبایی، سیّدمحمّدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج5، 16). بیروت: مؤسّسه الاعلمی‌للمطبوعات.
    41. طباطبایی‌اردکانی، محمود. (1368). تاریخ تحلیلی‌اسلام. تهران: انتشارات اساطیر.
    42. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن (ج5، 8). تهران: نشر ناصرخسرو‏.
    43. طبرى، محمّدبن جریر. (۱۴۰۸ق). تاریخ‌طبری (ج2). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    44. طبرى، محمّدبن جریر. (1412ق). جامع‌البیان (ج2، 10، 20، 21). بیروت: دارالمعرفه.
    45. طوسی، محمّدبن الحسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (ج8). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    46. طیّب، سیّدعبدالحسین. (1366). اطیب البیان (ج4). تهران: انتشارات اسلام، چاپ‌دوّم.
    47. عارف‌کشفی، سیّدجعفر. (1389). رسول خدا و یهود. قم: نشر چلچراغ.
    48. عاملی، سیّدجعفر مرتضى. (1426ق). الصحیح من سیره النّبی الاعظم| (ج12). قم: دارالحدیث.
    49. عرفات، ولید. (1973م). بحوث المؤتمر الدولی للتاریخ. بغداد: وزارة‌الثقافه‌ والاعلام.
    50. عزّتی‌فردوئی، محمّدرضا؛ مودّب، سیّدرضا. (1398). نقد و بررسی شبهات قرآنی جنگ‌های پیامبر| با یهود (رساله دکتری). دانشگاه قم.
    51. فاضل‌لنکرانی، محمّد. (1383). القواعدالفقهیه (ج1). قم: انتشارات مرکزفقهی ائمّه اطهار، چاپ‌دوّم.
    52. فاضل‌مقداد، جمال‌الدین. (1373). کنزالعرفان (ج2). تهران: نشر مرتضوی.
    53. فخررازی، محمّدبن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب (ج25، 28). بیروت: داراحیاء التراث العربی‏، چاپ‌سوّم.
    54. فضل‌اللّه، سیدمحمّدحسین. (1419ق). من وحی القرآن (ج18). بیروت: دارالملاک.
    55. قرطبی، محمّدبن احمد. (1364). الجامع لاحکام القرآن (ج14). تهران: نشر ناصرخسرو.
    56. قطب‌راوندی، سعیدبن هبه اللّه. (1405ق). فقه القرآن (ج1). قم: کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی، چاپ‌دوّم.
    57. قمی، علی‌بن‌ابراهیم. (1363). تفسیر قمی (ج1، 2). قم: دارالکتاب.
    58. کیاهراسی، علی‌بن‌محمّد. (1422ق). احکام‌القرآن (ج3). بیروت، ‌دارالکتب‌العلمیه.
    59. مجلسی، محمّدباقر. (1403ق). بحارالانوار (ج19). بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ‌دوّم.
    60. مختاری، علیرضا و دیگران. (1400). نقد وبررسی شبهه سها درباره لزوم اطاعت از پیامبر|. پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره42، صص61-78.
    61. معین، محمّد. (1371). فرهنگ معین. تهران: امیرکبیر.
    62. مغنیه، محمّدجواد. (1424ق). تفسیر الکاشف (ج6). قم: دارالکتاب ‌الاسلامی.
    63. مقدس‌اردبیلی، احمد. (بی‌تا). زبده‌البیان. تهران: المکتبه‌ المرتضویه.
    64. مک لین، ایان. (1381). فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد (مترجم: حمید احمدی). تهران: نشرمیزان.
    65. مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیرنمونه (ج4، 7، 10، 17، 21). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    66. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۱۱ق). القواعدالفقهیه (ج2). قم: انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین، چاپ‌سوّم.
    67. ملک محمدی، مهدی؛ رحمان‌ستایش، محمدکاظم. (1400). آمارکشتگان غزوه بنی‌قریظه، پژوهشی بر پایه روش تحلیل اسناد-متن. تاریخ و تمدّن اسلامی، شماره36، صص3-35.
    68. منتظرالقائم، اصغر. (1387). تاریخ صدر اسلام. تهران: سمت.
    69. مهدوی عبّاس‌آباد، محمّدرضا. (1380). فرجام‌کار قبیله یهودی بنی‌قریظه وبررسی شبهات مربوط به‌آن. تبریز: نشریه علامه، شماره1، صص200-220.
    70. موسوی‌اردبیلی، سیّدعبدالکریم. (۱۴۲۷ق).فقه الحدود و التعزیرات‌ (ج3). قم: مؤسّسه النشرلجامعه‌المفید، چاپ‌دوّم.
    71. موسوی‌سبزواری، سیدعبدالاعلی. (1409ق). مواهب‌الرحمن (ج11). بی‌جا: بی‌نا.
    72. میرشکاری، جواد. (1396). فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان فارسی.
    73. میرمحمّدصادقی، حسین. (1392). حقوق جزای بین‌الملل. تهران: نشرمیزان، چاپ‌چهارم.
    74. نجفی، محمّدحسن. (1417ق). جواهرالکلام (ج21). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    75. نوازنی، احمدرضا و دیگران. (1397). غزوه بنی‌قریظه و اعتبارسنجی گزارش‌های مشهور تاریخی درباره آن. مطالعات تاریخی جنگ، شماره6، صص139-163.
    76. واقدی، محمّدبن عمر. (1409ق). المغازی (ج2). لندن: چاپ مارسدن جونز.
    77. یعقوبی، احمدبن اسحاق. (بی‌تا). تاریخ یعقوبی (ج2). بیروت: دارصادر.
    78. Orend (2005). War Ethics, pp.123-140.
    79. Barakat, Muhammad and the Jews: A Re-examination,1979, p. 24.
    80. Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (PDF).
    81. Marco, "Qurayẓa (Banū al), Encyclopaedia of the Quran,2006.
    82. Stillman, The Jews of Arab Lands: A History and Source Book, 1979, p. 15.
    83. United Nations Audiovisual Library of International Law.Retrieved 2020/01/05.
    84. Arafat, New Light on the Story of Banu Qurayza and the Jews of Medina,1976, pp.100-107.
    85. W. Montgomery, Muhammad at Medina, Oxford University Press,1956, pp. 36-39.