مبانی قرآن‌شناختی مرجعیت علمی قرآن در کلام و فلسفه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

10.22081/jqss.2024.69271.1303

چکیده

از مسائل مهم در مرجعیت علمی قرآن، به معنای اثرگذاری آن در یک حوزه دانشی، بررسی مبانی آن است. مراد از «مبانی مرجعیت علمی قرآن» آن دسته آموزه‌ها و قضایایی در حوزه‌های مختلفی نظیر انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی، علوم قرآن و ... است که اثبات و پذیرش مرجعیت علمی قرآن بر آنها استوار است، به‌شکلی که انکار آنها به انکار مرجعیت علمی قرآن می‌انجامد و آن را بی‌اعتبار می‌سازد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مبانی قرآن‌شناختی مرجعیت علمی قرآن در کلام و فلسفه اسلامی می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که پذیرش مرجعیت علمی قرآن در عرصه کلام و فلسفه اسلامی بر چه باورهایی درباره خود قرآن استوار است. براساس یافته‌ها و دستاوردهای این پژوهش، مبانی قرآن‌شناختی مرجعیت علمی قرآن، در دو دسته مبانی ناظر به وجود و حقیقت قرآن نظیر اصالت و حقانیت، حیات، جاودانگی و جهان‌شمولی، جامعیت و قلمرو مشترک، ساختار چندمعنایی قرآن و مبانی ناظر به زبان و معرفت قرآن نظیر فهم‌پذیری و تفسیر، معرفت‌بخشی و واقع‌نمایی، جواز و اعتبار معرفت عقلی و فلسفی قرآن جای گرفته و اثبات می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن ابی العز. (2005م). شرح العقیده الطحاویه. بغداد: دار الکتاب العربی.
    2. ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین. (1985م). عوالی اللئالی (ج4). قم: مطبعه سید الشهدا.
    3. ابن خلدون. (1988م). تاریخ ابن خلدون (ج1، محقق: خلیل شحاده). بیروت: دارالفکر.
    4. ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة(ج4). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
    6. أزهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغه (ج3). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    7. استرآبادی، محمد امین. (1422ق). الفوائد المدنیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    8. اسعدی، علیرضا. (۱۴۰۱). تاثیرپذیری فیلسوفان مسلمان از قرآن کریم در برخی مباحث عالم طبیعت. پژوهش‌های هستی شناختی. ش۲۲. صص 723-746.
    9. اسعدی، علیرضا. (1401). بررسی نقش قرآن کریم در ساحت خداشناسی فلسفی. خردنامه صدرا. ش107. صص 13-26.
    10. اسعدی، علیرضا. (1391). آغاز حکمت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    11. اسعدی، علیرضا. (1399). ملاصدرا و مسئله معاد. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    12. اسعدی، علیرضا. (1401). بررسی و تحلیل چیستی، امکان، شرایط و ضرورت فهم فلسفی قرآن. نقد و نظر، ش106، صص 139-164.
    13. امین، محمدرضا؛ واعظی، احمد. (1395). واقع‌نمایی گزاره‌های خبری قرآن کریم؛ نحوه اثبات و ادله. قرآن‌شناخت، ش17، صص 43-66.
    14. بحرانی،‌ یوسف. (1405ق). الحدائق الناضره (ج1). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    15. بحرانی، یوسف. (1423ق). الدرر النجفیه (ج2). بیروت: دار المصطفی لاحیاء التراث.
    16. برقی، احمدبن محمد بن خالد. (1371ق). المحاسن (تصحیح جلال‌الدین محدث. ج1، 2). قم: دارالکتب الاسلامیه.
    17. تفتازانی، سعدالدین. (1409ق)، شرح المقاصد (ج1، محقق: عبدالرحمن عمیره). قم: الشریف الرضی.
    18. جباری، کریم. (1400). مبانی معرفتی پویایی فهم و تدبر در قرآن کریم برای بهره مندی نسل امروز از آن، قرآن و طب. دوره 6، ش1، بهار 1400، صص 10-19.
    19. جرجانی، علی بن محمد. (1325ق). شرح مواقف (ج1، 8). قم: الشریف الرضی.
    20. حر عاملی، محمد بن الحسن. (1391ق). وسائل الشیعه (ج18). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    21. دهخدا، علی اکبر. (1373). لغتنامه (12). تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    22. راد، علی. (1390). مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن. تهران: سخن.
    23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. بیروت: دار الشامیه.
    24. رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1396). مرجعیت علمى قرآن کریم. نرم افزار کنگره بین‌المللی قرآن و علوم انسانی، مجموعه مقالات روش‌شناسى قرآن و علوم انسانى.
      صص 1-13.
    25. سادات فخر، سیدعلی. (1398). درآمدی بر مبانی علوم قرآنی مرجعیت علمی قرآن از دیدگاه آیت الله معرفت. مطالعات علوم قرآن. ش1، صص 89-111.
    26. سعیدی روشن، محمدباقر. (1391). تحلیل زبان قرآن و روش‌های فهم آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    27. سعیدی‌روشن، محمدباقر. (1389). زبان قرآن و مسائل آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    28. سیوطی، جلال‌الدین. (1421ق). الاتقان فی علوم القرآن (ج2). بیروت: دار الکتاب العربی.
    29. سیوطی، جلال‌الدین. (2007م). الاکلیل فی استنباط التنزیل. بیروت: دار الکتب العلیمه.
    30. شاکر، محمدکاظم. (1376). روش‌های تأویل قرآن. قم: بوستان کتاب.
    31. شریف، میرمحمد (1362). تاریخ فلسفه در اسلام (ترجمه زیر نظر نصرالله پورجوادی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    32. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1363). مفاتیح الغیب. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    33. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1378). المظاهر الالهیه (مصحح: سیدمحمد خامنه‌ای). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    34. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج9). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    35. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه. (1376). الامالی. تهران: کتابچی.
    36. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه. (1378). عیون اخبار الرضا (ج2). تهران: نشر جهان.
    37. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه. (1398ق). التوحید. (محقق: هاشم حسینی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    38. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه. (1403ق). معانی الاخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    39. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1388). قرآن در اسلام. قم: بوستان کتاب.
    40. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1972م). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1، 10). بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    41. طوسی، محمدحسن؛ عالمی، عبدالرئوف. (1396). رابطه مرجعیت علمى قرآن با جهانى، جاودانگى و جامعیت قرآن، نرم افزار کنگره بین‌المللی قرآن و علوم انسانی، ‏مجموعه مقالات روش‌شناسى قرآن و علوم انسانى‏، صص 237-252.
    42. عبدلی مهرجردی، حمیدرضا. (1389). تفسیر فلسفی قرآن. قم: دلیل ما.
    43. عبودیت، عبدالرسول. (1380). درآمدى بر فلسفه اسلامى. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی&.
    44. عروسی حویزى، عبدعلى. (1415ق). تفسیر نورالثقلین (ج1، 2). قم: اسماعیلیان.
    45. عظیمی، محمد شریف. (1396). چیستى و چگونگىّ مرجعیّت قرآن در علوم انسانى. نرم‌افزار کنگره بین‌المللی قرآن و علوم انسانی، مجموعه مقالات روش‌شناسى قرآن و علوم انسانى، صص 475-502.
    46. عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ق). التفسیر (2). تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
    47. غزالی، ابوحامد. (1409ق). جواهر القرآن و درره. بیروت: دار الکتب العلمیه.
    48. غزالی، ابوحامد. (بی‌تا). احیاء العلوم (ج3). بیروت: دار الکتاب العربی.
    49. فیاض لاهیجی. (بی‌تا). شوارق الالهام (ج1). اصفهان: انتشارات مهدوی.
    50. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1415ق). تفسیر صافی (ج1). تهران: مکتبه الصدر.
    51. قاسمی، محمدعلی؛ بهروزی لک، غلامرضا. (1400). مبانی انسان شناختی مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم سیاسی. سیاست متعالیه. ش35، صص 41-62.
    52. قمی مشهدی، محمد بن‌ محمدرضا. (1368). کنز الدقائق‌ و بحر الغرائب (ج3). تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    53. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار (ج22، 66، 75، 89، 92). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    54. مصباح یزدی، محمدتقی. (1366). آموزش فلسفه (ج1). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    55. مصباح یزدی، محمدتقی. (1392). قرآن‌شناسی (ج2). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی&.
    56. مطهری، مرتضی. (1372). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج26). قم: صدرا.
    57. نیازمند، رضا. (۱۳۷۵). تفسیر قرآن و علوم جدید. بینات، ش۱۰، صص 20-46.