واکاوی مانع‌انگاری نفی تکاثر، تحقیر دنیا و محدودیت کمّی مالکیت، برای تولید ثروت و سرمایه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد. ایران.

چکیده

نکوهش قرآن و روایات از «تکاثر» در کنار مذمت جمع مال و تحقیر دنیا، و روایات تحدید کمّی مالکیت، این شبهه را ایجاد کرده است که آموزه‌های دینی، در برابر تولید ثروت و انباشت سرمایه، رویکردی منفی دارند و انعکاس همین رویکرد در فرهنگ مسلمانان، از عوامل عقب‌ماندگی آنان است؛ چه رشد و پیشرفت اقتصادی بدون تولید ثروت و سرمایه‌گذاری‌های کلان شدنی نیست. این تحقیق که به روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی تحلیلی سامان یافته است، درصدد تحلیل صحیح آموزه‌های مرتبط با تکاثر و پاسخ به شبهه یادشده است. فرضیه تحقیق این است که اصولاً «تکاثر»، مقوله‌ای فرهنگی و اخلاقی است و با موضوع اقتصادی تولید ثروت و انباشت سرمایه تمایز دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد آموزه‌های دینی، همگام با هشدار در مورد تکاثر، بر تولید ثروت و سرمایه تأکید دارند و رویکرد فرهنگی، اخلاقی و اقتصادی در برابر این مقوله‌ها، همسو و هم‌جهت با یکدیگرند؛ چنان‌که نکوهش دنیا، ناظر به «هوس‌های سیری‌ناپذیر»، «مقایسه دنیا با آخرت» و «دلبستگی افراطی به دنیا» است که منافاتی با سرمایه‌گذاری و تولید ثروت ندارد. همچنین محدودیت کمّی برای تملک قابل اثبات نیست و استناد به روایات در این باره، نقدپذیر است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‌ادریس، محمد بن احمد. (1410ق). السرائر (ج3، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    2. ابن‌قدامه، عبدالله. (بی‌تا). المغنی (ج8). بیروت: دارالکتاب العربی.
    3. ابن‌‌منظور، محمد بن مکرم. (1405ق). لسان العرب (ج5). قم: نشر ادب الحوزه.
    4. امام خمینی، سیدروح الله. (1372). استفتائات (للإمام الخمینی)‏ (ج3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    5. امام خمینی، سیدروح الله. (1378). صحیفه امام (ج18). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    6. بحرانی، سیدهاشم. (1415ق). البرهان فی تفسیر القرآن (ج5). تهران: مؤسسه البعثه.
    7. حر عاملی، محمد بن حسن. (1403ق). وسائل الشیعه (ج15، محقق: عبدالرحیم ربانی شیرازی). بیروت: داراحیاء‌التراث العربی.
    8. حکیمی، محمدرضا و دیگران. (1368). الحیاة (ج4). تهران: مکتب نشر الثقافی الاسلامی.
    9. حلّى، رضی‌الدین على بن یوسف بن مطهر. (1408ق). العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة. قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفی(ره).
    10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1404ق). مفردات الفاظ القرآن. [بی‌جا]: نشر الکتاب.
    11. زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل (ج4). بیروت: دارالکتاب العربی‏.
    12. سها. (1393). نقد قرآن. [بی‌جا]: [بی‌نا].
    13. صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1403ق). الخصال (مصحح: علی‌اکبر غفاری). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    14. صدوق، محمدبن‌علی‌بن بابویه. (1404ق). من لایحضره الفقیه (ج2 و 3، چاپ دوم، محقق: علی‌اکبر غفاری). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    15. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج9، 19 و 20). بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    16. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج2 و10). تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    17. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام (ج4 و 6، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    18. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (ج10). بیروت: دار احیاء‌التراث العربی.
    19. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) (ج29 و 32، چاپ سوم). بیروت: داراحیاء‌التراث العربی.
    20. فروغی، محمدعلی. (1344). سیر حکمت در اروپا. تهران: زوار.
    21. قرطبی، محمد بن احمد. (1405ق). الجامع لاحکام القرآن (ج4). بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
    22. کلینی، محمد بن یعقوب. (1367). الکافی (ج2، 3، 4 ، 5، 6 و 7، چاپ سوم، مصحح: علی‌اکبر غفاری). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    23. متقی هندی، علی بن حسام‌الدین. (بی‌تا). کنز العمال (ج3). بیروت: مؤسسه الرساله.
    24. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (ج69 و 100، چاپ سوم). بیروت: مؤسسة الوفاء.
    25. مطهری، مرتضی. (1385). نظری به نظام اقتصادی اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
    26. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1373). تفسیر نمونه (ج27، چاپ شانزدهم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    27. نجفی، محمدحسن. (1367). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج31، چاپ سوم، محقق: عباس قوچانی). تهران: دارالکتب الاسلامیه.