امامت در قرآن (نقد و بررسی مدخل "امامت" در دایرةالمعارف قرآنی الیور لیمن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مجتبی نوروزی، استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران.

2 طالبة ماجستیر فی مجال تفسیر القرآن، کلیة علوم القرآن، مشهد، إیران.

3 استاد تمام دانشگاه مازندران

چکیده

یکی از دایرةالمعارف‌های ویژۀ قرآن که غربیان در عصر حاضر نوشته‌اند، دائرةالمعارف قرآن آقای الیور لیمن (Oliver Leaman) است. با توجه به جایگاه دایره‌المعارف‌ها و اهمیت آنها در مراجعه پژوهشگران و مخاطبان غیرمسلمان و حتی مسلمانان، نقد و بررسی آنها خصوصاً با دیدگاه‌های شیعه امری لازم و ضروری است. پژوهش حاضر به معرّفی و نقد مدخل «امامت» از دائرة‌المعارف قرآن، نگاشته خانم آرزینا آر. لالانی و ویراسته آقای الیور لیمن می‌پردازد. این مدخل در آن دائرة‌المعارف به مبحث امامت به معنای امام، کاربرد آن در قرآن کریم و نظرهای مختلف فرقه‌های اسلامی پرداخته است. نویسنده با ارجاع به آیه‌ انتصاب ابراهیم× به‌عنوان امام، بحث اصلی را آغاز می‌کند و با طرح مفاهیم و مواردی که در قرآن به این موضوع پرداخته شده است، بحث را پی می‌گیرد و سپس نظر مذاهب اسلامی را به‌اجمال مطرح می‌کند. پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی به دنبال پاسخ به این سؤال است که براساس مبانی و دیدگاه شیعه، نقاط قوت و ضعف این مدخل کدام است. نتایج حاصل از پژوهش آن است که با وجود نقاط قوت این مقاله، کاستی‌ها و ضعف‌های بسیاری نیز دیده می‌شود که می‌توان به این موارد اشاره کرد: عدم تبیین مناسب و دقیق واژه امام و امامت، عدم سیر منطقی و نظم مناسب، نگاه جانبدارانه در مسئله امامت، عدم اشراف بر دیدگاه شیعه و منابع معتبر آن، عدم تبیین مناسب عصمت امام.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1409ق). مناقب عمر بن خطاب. بیروت: دار صادر.
    2. ابن‌حجر هیثمی، احمد بن محمد. (1417ق). الصواعق المحرقه (ج1، به کوشش: کامل محمد خراط). بیروت: مؤسسة الرساله.
    3. افضلی، محمدعلی. (1399). بررسی مدخل «غلوّ» در دانشنامه قرآن الیور لیمن. قرآن‌پژوهی خاورشناسان، 29، صص 272ـ292.
    4. بحرانی، ابن‌میثم. (1406ق). قواعد المرام فی علم الکلام (چاپ دوم). قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی(ره).‏
    5. بصری زهری، محمد بن سعد. (1968م). الطبقات الکبرى (ج3، محقق: احسان عباس). بیروت: دار صادر.
    6. تفلیسى، حبیش بن ابراهیم.‏ (1371). وجوه قرآن. تهران: دانشگاه تهران.
    7. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1411ق). المستدرک (ج3، به کوشش: مصطفی عبدالقادر عطا). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    8. حسینی، غلام‌احیا. (1387). شیعه‌پژوهی و شیعه‌پژوهان انگلیسی زبان (1950 تا 2006 میلادی) (زیر نظر: دکتر محسن الویری و دکتر عباس احمدوند). قم: انتشارات شیعه‌شناسی.
    9. دمشقی، ابن‌کثیر. (بی‌تا). السیرة النبویۀ (ج4). بیروت: مکتبۀ المعارف.
    10. ذهبی، شمس‌الدین. (1413ق). سیر أعلام النبلاء (ج14). بیروت: الرساله.
    11. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات. بیروت‏: دار العلم.
    12. رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران. (1383). القرآن الکریم (نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم). قم: دارالذکر.
    13. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ اعتصامی، سیدمهدی. (1388). معرفی و بررسی دایرة‌المعارف قرآن الیور لیمن، دوفصلنامه تخصصی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، 4(7)، صص 29-72.
    14. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ علوی، حسین. (1397). بررسی اعجاز قرآن در دانشنامه قرآنِ الیور لیمن، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، 13(24)، صص 29-48.
    15. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر. (۱۴۰۴ق). الدر المنثور (ج3). قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی(ره).
    16. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1990م). الملل و النحل (ج1). بیروت: دارالمعرفه.
    17. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1). ‏بیروت: الاعلمی‏.
    18. طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن (ج1). تهران: ناصرخسرو.
    19. طوسی، محمد بن حسن. (1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد‏ (چاپ دوم). بیروت: دار الأضواء.
    20. عسقلانی، ابن‌حجر. (1404ق). تهذیب التهذیب (ج7). بیروت: دار الفکر.
    21. علوی مهر، حسین؛ وجدی، فاطمه. (1396). بررسی مقالات «شفاعت» در دایرة المعارف قرآن الیور لیمن. قرآن‌پژوهی خاورشناسان، 23، صص 103ـ122.
    22. فخر رازی، محمد بن عمر. (1425ق). التفسیر الکبیر (ج1). بیروت: دار الکتب العلمیه.
    23. قاری، محمد. (1422ق). مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح (ج11، محقق: جمال عیتانی). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    24. قشیری نیشابوری، مسلم. (بی‌تا). صحیح مسلم (ج4). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    25. کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج1، محققان و مصححان: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    26. مرکز فرهنگ و معارف قرآن. (1382). دایرة‌المعارف قرآن کریم (ج4). قم: بوستان کتاب.
    27. موسوی بجنوردی، سیدمحمدکاظم. (1367). دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (ج10). تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.