واکاوی جریان‌شناسی و رویکرد قرآنیان شبه‌قاره هند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استاد قرآن و حدیث دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

قرآن‌بسندگان گروهی از مسلمانان‌اند که قرآن را تنها مصدر تشریع احکام قلمداد کرده، حدیث (یکی از مهم‌ترین منابع استنباط احکام) را انکار می‌کنند. رگه‌های سنت‌ستیزی به زمان حیات پیامبرﷺ برمی‌گردد. این تفکر در دو سده اخیر دوباره مجال رشد یافت و در شبه‌قاره به نهضتی همه‌گیر تبدیل شد. بررسی جریان‌شناسی و رویکرد این فرقه که آبشخور اصلی این تفکر هستند، اهمیت بسزایی دارد. دو عامل اهل حدیث و به‌ویژه استعمار، نقش عمده‌ای در شکل‌گیری این جریان ایفا کرده‌اند. در سده هجدهم شاه ولی‌اله و در سده نوزدهم احمد خان به بازنگری احادیث روی آوردند. به تبع ایشان، قرآنیان شبه‌قاره، در اوایل سده بیستم، به بازنگری احادیث پرداختند. در رأس این جریان در سده یادشده، چکرالوی و امریتسری قرار داشتند که هر دو تحت تأثیر افکار استعمار با توجه به بازنگری‌ای که در احادیث انجام دادند، درنهایت روایات را به‌طور کامل رد کردند و آن را منکر شدند و فرقه قرآنیان را در شهر لاهور و امریتسر طرح‌ریزی کردند. رویکرد قرآنیان شبه‌قاره عبارت است از: چگونگی عمل به سنت پیامبرﷺ و به‌کارگیری احادیث وی؛ چگونگی عصمت پیامبرﷺ در دریافت و ابلاغ حی؛ منابع تفسیر و دایره شمول آن؛ رجعت عیسی×؛ وجود بهشت و جهنم؛ چگونگی ادای نماز و روزه؛ تعدد زوجات. در این نوشتار کوشش شده است با رویکرد توصیفی– تحلیلی، به جریان‌شناسی و رویکرد قرآنیان شبه‌قاره پرداخته شود و سعی بر آن است دیدگاه‌های این فرقه نقد گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. آقایی، سیدعلی. (1389). قرآن‌بسندگی و انکار حجیت حدیث، بررسی خواستگاه و اندیشه‌های اهل قرآن/ قرآنیون. معرفت اسلامی، 1(3)، صص 91-112.
    2. ابن‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید. (2008م). سنن ابن‌ماجه (ج1). بیروت: دارالفکر.
    3. ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث. (1410ق). سنن ابی‌داود (ج2). بیروت: دارالفکر.
    4. احمد خان، سرسید. (1334). تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان (مترجم: سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، ج1، 2 و 3). تهران: نشر آفتاب.
    5. احمد، مقبول. (1952م). مطالعه حدیث. هند: مکتبه عباس.
    6. احمدخان، سرسید. (1883م). تصانیف احمدیه. علیگر: [بی‌نا].
    7. اکرام، شیخ محمد. (1968م). رود کوثر. لاهور: اداره طلوع اسلام گلبرگ.
    8. امریتسری، احمدالدین. (بی‌تا). تفسیر بیان للناس (ج2 و 4). هند: طبعه امریتسر.
    9. امین، احمد. (1965م). فجر الاسلام. قاهره: مکتبه النهضه المصریه.
    10. الهی‌بخش، خادم حسین. (2000م). القرآنیون و شبهاتهم حول‌السنه. طائف: مکتبه الصدیق للنشر و التوزیع.
    11. برق، غلام جیلانی. (بی‌تا). دو اسلام (ج1). لاهور: غلام علی ایند سنز.
    12. بهنساوی، سالم علی. (1409ق). السنته المفتری علیها (چاپ سوم). قاهره: دارالبحوث العلمیه.
    13. ترمذی، محمد بن عیسی. (بی‌تا). سنن الترمذی (ج4). بیروت: دار احیاء‌السنه النبویه.
    14. جوادی آملی، عبدالله. (1383). تسنیم (ج1). قم: نشر اسراء.
    15. جیراجپوری، محمد اسلم. (1934م). تعلیمات القرآن. دهلی: [بی‌نا].
    16. چکرالوی، عبدالله. (1906م). ترجمة القرآن بآیات الفرقان (ج4)، لاهور: [بی‌نا].
    17. چکرالوی، عبدالله. (1999م). المباحثه. لاهور: مطبعه الاسلامیه.
    18. حسینی همدانی، سیدمحمدحسین.‏ (1404ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن (ج1)، تهران: لطفی.
    19. حصومی، ولی‌اله. (1391). نقد و بررسی آراء خاورشناسان در مورد احادیث نبوی. قم: انتشارات دانشکده اصوال‌الدین.
    20. حکیم، سیدمحسن. (1416ق). مستمسک العروه الوثقی (ج14). قم: دارالتفسیر.
    21. خمینی، روح‌الله. (1360). رساله‏ احکام. قم: انتشارات اسماعیلیان.
    22. خویی، ابوالقاسم. (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. [بی‌جا]: [بی‌نا].
    23. دارقطنی، علی بن عمر. (1417ق). سنن دار قطنی (ج4). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    24. دارمی، عبدالله. (1407ق). سنن الدارمی (ج2)، بیروت: دارالکتب العربی.
    25. ذهبی، محمد بن احمد. (بی‌تا). تذکره الحفاظ (ج5). بیروت: دار احیاء‌التراث العربی.
    26. راغب اصفهانى، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. بیروت: دارالعلم.‏
    27. زحیلی، وهبة بن مصطفی. (1411ق). التفسیر المنیر فی‏ العقیدة و الشریعة والمنهج (ج4). دمشق: دارالفکر.
    28. زرکشی، بدرالدین. (بی‌تا). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
    29. سباعی، مصطفی. (1421ق). السنه و مکانتها فی التشریع الاسلامی. بیروت: دارالوراق.
    30. سیوطی، جلال الدین. (1362). الاتقان فی علوم القرآن (ج1 و 4). قم: منشورات رضی.
    31. شافعی، محمد بن ادریس. (1325ق). الامّ (ج7). الامیریه: المطبعه.
    32. شاکر، محمدکاظم. (1382). مبانی و روش‌های تفسیری. قم: مرکز جهانی.
    33. شاهد، رئیس اعظم. (1398). قرآن‌پژوهی در شبه‌قاره هند. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
    34. شبر، عبدالله. (1407ق). الجوهر ثمین (ج2). کویت: شرکة مکتبة الالفین.
    35. شهرستانی، عبدالکریم. (بی‌تا). الملل و النحل (ج1). قم: منشورات الشریف الرضی.
    36. صدوق، محمد بن علی. (1398ق). التوحید. قم: مؤسسه نشر الاسلامیه.
    37. صمیمی، مینو. (1382). محمد| در اروپا (مترجم: عباس پویا). تهران: اطلاعات.
    38. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج5 و 14). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    39. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن (ج10). تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیة.
    40. طبری، احمد بن عبدالله محب‌الدین. (1996م). الریاض النضره فی مناقب العشره (ج2 و 4). بیروت: دارالغرب الاسلامی.
    41. طبری، محمد بن جریر. (1429ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (ج17). قاهره: دارالمعرفة.
    42. طیبی، زینب؛ مهدوی‌راد، محمدعلی. (1396). نقد مبانی قرآنیون در نفی حجیت، احراز و اثبات سنت نبوی، دوفصلنامه علمی-‌پژوهی کتاب قیم، 7(16)، صص 27-50.
    43. عبدالمحمدی، حسین. (1392). مستشرقان و پیامبر اعظم|. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
    44. عروسى حویزى، عبدعلى بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین‏ (ج3، محقق: سیدهاشم رسولى محلاتى، چاپ چهارم). قم: انتشارات اسماعیلیان.‏
    45. عزیز، احمد. (1367). تاریخ تفکر اسلامی در هند (مترجمان: نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    46. عمید زنجانی، عباسعلی. (1373). مبانی و روش‌های تفسیری قرآن. تهران: وزارت فرهنگ.
    47. غلام احمد، پرویز. (بی‌تا). لغات القرآن (ج1). لاهور: اداره طلوع اسلام گلبرگ.
    48. فیض کاشانی، ملامحسن. (1371). نوادر الاخبار فیما یتعلق بأصول الدین. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    49. فیض کاشانی، ملامحسن. (1374). تفسیر الصافی (ج1). بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    50. قرائتی، محسن. (1388). تفسیر نور (ج2). تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏.
    51. قرشی، علی‌اکبر. (1377). تفسیر احسن الحدیث‌ (ج1 و 7). تهران: بنیاد بعثت‌.
    52. کیلانی، مولانا عبدالرحمان. (بی‌تا). آیینه پرویزیت (ج1). لاهور: مکتبه الاسلام.
    53. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار (ج89). بیروت: مؤسّسة الوفاء.
    54. معرفت، محمدهادی. (1411ق). التمهید فی علوم القرآن (ج1). قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    55. معرفت، محمدهادی. (1419ق). التفسیر المفسرون فی ثوبه القشیب (ج1). مشهد: دانشگاه رضوی.
    56. مغنیه، محمدجواد. (1425ق). تفسیر المبین (ج1). قم: دارالکتب الاسلامی.
    57. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374). تفسیر نمونه‌ (ج1، 3، 4 و 14). تهران‌: دارالکتب الإسلامیة.
    58. میبدى، رشیدالدین. (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار (ج10). تهران: امیرکبیر.
    59. ولی‌الله، شاه. (1954م). حجت‌الله البالغه. دهلی: [بی‌نا].
    60. Brown, Daniel W. (1996). Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought. Cambridge Middle East Studies 5. Cambridge: Cambridge University Press.