بررسی الگوی مقاومت بنی اسرائیل در فرایند نهادینه سازی گفتمان صبر در جامعه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

موسسه تمهید

چکیده

داستان اقوام پیشین، سختی‌ها و تلخ‌کامی‌ها، عوامل کامیابی و شکست، فراز و فرود‌های آنان آیینه عبرتی در برای امت‎های پسین است. یکی از اهداف قصه‎های قرآن، بسترسازی برای القا و نهادینه‌سازی مفاهیم و حقایقی است که جز با زبان شیرین داستان، داروی سخت و تلخی همچون صبر و پایداری، در آن قابل تحمل نیست.
راهبرد مقاومت در قرآن طی فرایند حکیمانه‎ای، منطبق و ناظر بر شرایط و تحولات جامعه، پی‌ریزی و نهادینه‌سازی شده است. بخشی از این فرایند، نهادینه‌سازی گفتمان مقاومت و صبر در بستر تبیین الگوی مقاومت قوم بنی‌اسرائیل است که در این تحقیق، ضمن پنج دسته آیه، به آن پرداخته شده است. نگارنده در بررسی آیات مربوطه، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با توجه به رویکرد تنزیلی، نتایج در خور تأملی به دست داده است؛ از جمله: 1. درخواست آخرین درجات شکیبایی توسط ساحران تواب، در مقابل شدیدترین شکنجه‌های فرعون، منطبق بر شرایط طاقت‌فرسای مسلمانان در مکه بوده است. 2. مسائل مطرح‌شده مربوط به رهایی بنی‌اسرائیل از ذلت و خفت، وعده هلاکت دشمنان قدرتمند آنان، به‌عنوان ضرورتی برای استقامت مسلمانان در شرایط سخت دوران مکه ترسیم شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. آخوندی، محمدباقر. (1396). راهبرد‌های فرهنگی نفوذ اجتماعی دین در آموزه‌های قرآن. فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، 22(84)، صص150-173.
    2. ابن‌اثیر، عزالدین. (1408ق). الکامل فی التاریخ (تحقیق: علی شیری). بیروت: دار احیاء التراث.
    3. ابن‌اسحاق، محمد. (1368). السیر و المغازی لابن ‌اسحاق (تحقیق: سهیل ذکار). قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    4. بستانی، محمود. (1384). پژوهشی در جلوه‌های هنری داستان‌های قرآن (ترجمه: موسی دانش، چاپ سوم). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    5. بهجت‌پور،‎ عبدالکریم. (1389). رویکردی نو در تفسیر بر اساس ترتیب نزول. پژوهش‌های قرآنی، 16(62-63)، صص26-71.
    6. بهجت‌پور،‎ عبدالکریم. (1390). همگام با وحی: تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول). قم: مؤسسة التمهید.
    7. بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    8. بیومی مهران، محمد. (1389). بررسی تاریخی قصص قرآن (ترجمه: سیدمحمد راستگو، چاپ دوم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    9. جعفری، یعقوب. (1368). بینش تاریخی قرآن (چاپ دوم). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    10. جوهری، اسماعیل ‌بن ‌حماد. (1990م). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه (تحقیق: عبدالغفور عطار، چاپ چهارم). بیروت: دارالعلم للملایین.
    11. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (تحقیق: محمدباقر محمودی). تهران: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة. مؤسسۀ طبع و نشر وزارت ارشاد.
    12. حسینی ژرفا، سیدابوالقاسم. (1377). مبانی هنری قصه‌های قرآن. قم: مرکز پژوهش‌های صدا و سیما.
    13. حسینی ژرفا، سیدابوالقاسم. (1394). گونه‌شناسی قصه‌های قرآن. قم: مدرسه اسلامی هنر.
    14. حسینی عاملی، جعفرمرتضی. (1402ق). الصحیح من سیره النبی الاعظم (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    15. حکیم، سیدمنذر و گروه مؤلفان. (1385). پیشوایان هدایت (ترجمه: عباس جلالی). قم: مجمع جهانی اهل بیت.
    16. خامنه‌ای سیدعلی و دیگران. (1356). دیدگاه توحیدی. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    17. دانش‌کیا، محمدحسین. (1393). تاریخ در قرآن. قم: دفتر نشر معارف.
    18. دیمه کارگراب، محسن؛ و کریمی، ابوالفضل. (1397). استنادهای کلامی امام رضا(علیه السلام) به آیات قصص در حوزۀ امامت. فصلنامه علمی پژوهشی فرهنگ رضوی، 6(24)، صص157-184.
    19. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. دمشق: دارالشامیه.
    20. رسولی محلاتی، سید‌هاشم. (1368). درس‌هایی از تاریخ تحلیلی اسلام. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    21. شاکر، محمدکاظم. (1389). تفسیر بر اساس ترتیب نزول با سه قرائت، پژوهش‌های قرآنی، 16(62-63)، صص91-123.
    22. شریفانی، محمد. (1394). تحلیل قصص: رویکردی تحلیلی به قصه‌های قرآن (چاپ دوم). قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
    23. صحفی، سیدمحمد. (1379). قصه‌های قرآن (چاپ دوم). قم: انتشارات اهل بیت.
    24. طباطبایى، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    25. طبرسى، احمد بن على. (1403ق). الاحتجاج على اهل اللجاج. مشهد: نشر مرتضى.
    26. طبرسى، فضل ‌بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (چاپ سوم). تهران: ناصرخسرو.
    27. طبری، محمد بن جریر. (1403ق). تاریخ الامم و الملوک (چاپ چهارم). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    28. فارسی، جلال‌الدین. (1361). انقلاب تکاملی اسلام. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
    29. فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر (چاپ دوم). قم: دارالهجره.
    30. قنادی، صالح. (1381). آشنایی با معارف قرآن، قصه‌های قرآن. قم: سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور.
    31. کامیابی، محمدمهدی؛ طارمی‌راد، حسن؛ و خالقیان، فضل الله. (1397). تأملی در معناشناسی واژه اسوه در قرآن و حدیث، علوم حدیث، 23(88)، صص33-59.
    32. لک‌زایی، نجف. (1386). سیره پیامبر اعظم در گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی (چاپ دوم). قم: بوستان کتاب.
    33. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
    34. مسبوق، سیدمهدی؛ فتحی مظفری، رسول؛ و علیزاده،گلاویژ. (1395). تأثیر داستان‌های قرآن بر سلامت روان، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(علیها السلام)، 13(30)، صص186-208.
    35. معادی‌خواه، عبدالمجید. (1377). تاریخ اسلام: عرصه دگراندیشی و گفتگو (عصر بعثت). تهران: نشر ذره.
    36. معروف الحسنی، ‌هاشم. (1413ق). سیرة المصطفی، نظرة جدیدة (چاپ دوم). قم: شریف رضی.
    37. مکارم شیرازی، ناصر. (1381). قصه‌های قرآن (تدوین: حسین حسینی، چاپ دوم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    38. موحدی‌محب، عبدالله. (1392). تفسیر موضوعی قرآن کریم (چاپ دهم). قم: دفتر نشر معارف.
    39. مهدوی، سیدسعید. (1381). نگاهی به قصه و نکات تربیتی آن در قرآن. قم: بوستان کتاب.
    40. واسعی، سیدعلیرضا؛ و دیانی، محمدشمس‌الدین. (1388). درآمدی بر روش‌های تبلیغی ائمه (چاپ دوم). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.