نقد و بررسی نظریه گلدتسیهر دربارۀ اختلاف قرائات در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 سطح چهار رشته تفسیر تطبیقی مؤسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه

چکیده

 علم قرائت یکی از علوم قرآنی است که نقش بسزایی در فهم قرآن دارد و اختلاف در قرائات، مؤثر در دریافت معانی مختلفی از قرآن خواهد بود. مستشرق یهودی‌تبار، گلدتسیهر (1921-1850) با تمسک به اختلاف قرائات و انتساب آن به اجتهاد قاریان، درصدد برآمده قرآن را برخوردار از نصّی مضطرب و فاقد متنی یگانه و غیرمصون از تحریف بداند و به آیاتی نیز استشهاد کرده است. در این مقاله سعی شده علاوه بر پاسخگویی به برخی استشهادهای وی، با استناد به اهتمام فراوان مسلمانان در فراگیری قرآن از لسان پیامبر، برخورداری آن از متن واحدِ مستند به وحی اثبات شود؛ هرچند این متن واحد، در دوران کتابت، به‌سبب محدودیت‌‌های رسم‌الخط عربیِ آن روز و عاری‌بودن از نقطه، حرکت و اِعراب، دچار اختلاف قرائت شده است؛ اما طبقات بعدی قاریان و مفسران، تنها مجاز دانسته‌‌اند که از میان قرائت‌‌های مأثور، قرائتی را براساس اجتهاد شخصی انتخاب کنند و این اجتهاد نه به معنای روابودنِ هر قرائتی بر مبنای خواست و نظر شخصی فرد، بلکه به معنای تعلیل قرائتِ مختار است و تأثیری در اساس متن قرآن ندارد. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته است و روش گردآوری اطلاعات آن اسنادی –کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.

1. ‏ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. (چاپ سوم). بیروت: دارصادر.

2. ابن‌اثیر، علی بن محمد. (1417ق). اسدالغابة فی معرفه الصحابه. بیروت: دارالکتب العلمیه.

3. ابن‌جزری، ابوالخیر محمد بن ‌محمد. (بی‌تا). النشر فی القراءات العشر. بیروت: انتشارات دار الکتب العلمیة.

4. ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة. (تصحیح: هارون عبدالسلام محمد). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

5. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم. (بی‌تا). تأویل مشکل القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه.

6. ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. (تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین). بیروت: دارالکتب العلمیة.

7. ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل دمشقی. (1349ق). ابراز المعانی من حرز الامانی. قاهره: مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده.

8. ابولیلة، محمد محمد. (1423ق). القرآن الکریم من المنظور الاستشراقی. قاهره: دارالنشر للجامعات.

9. بدوی، عبدالرحمن. (1377). دایرةالمعارف مستشرقان. (ترجمه: صالح طباطبایی). تهران: انتشارات روزنه.

10. بدوی، عبدالرحمن. (1383). دفاع از قرآن در برابر آراى خاورشناسان. (ترجمه: سیدحسین سیدی). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

11. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد. (1418ق). الجواهر الحسان فى تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.

12. ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ‌ابراهیم. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.

13. جوان آراسته، حسین. (1380). درسنامه علوم قرآنى. (چاپ ششم). قم: بوستان کتاب.

14. حاج، ساسى سالم. (2002م). نقد الخطاب الاستشراقی الظاهرة الاستشراقیة و أثرها فی الدراسات الإسلامیة. بیروت: دار المدار الاسلامى.

15. حسن‌زاده آملى، حسن. (1376). قرآن هرگز تحریف نشده (ترجمة فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب ربّ الارباب). (ترجمه: عبدالعلى محمدى شاهرودى). (چاپ سوم). قم: انتشارات قیام.

16. خویى، سیدابوالقاسم. (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئى.

17. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1413ق). تاریخ الاسلام. بیروت: دارالکتاب العربی.

18. راغب اصفهانى، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. بیروت: دارالعلم.

19. رافعی، مصطفی صادق. (1421ق). إعجاز القرآن و البلاغة النبویة. بیروت: دارالکتب العلمیة.

20. رضوان، عمر بن ابراهیم. (1413ق). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره. ریاض: دار طیبه.

21. زرکشی، محمدبن‌عبدالله. (1410ق). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: انتشارات دارالمعرفه.

22. زمانی، محمدحسن. (1385). مستشرقان و قرآن. قم: بوستان کتاب.

23. زمخشرى، محمود بن ‌عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. (چاپ سوم). لبنان: دارالکتاب العربی.

24. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر. (1404ق). الدر المنثور فى التفسیر بالماثور. قم:کتابخانه عمومى حضرت آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى(رحمةالله علیه).

25. شلبی، عبدالفتاح اسماعیل. (1403ق). رسم المصحف العثمانی و اوهام المستشرقین فی قراءات القرآن الکریم و دوافعها و دفعها. (چاپ دوم). جده: دارالشروق.

26. طباطبایى، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. (چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

27. طبرسى، فضل بن حسن.(1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. (چاپ سوم). تهران: انتشارات ناصر خسرو.

28. طبرى، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.

29. طوسی، محمد. (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن‏. بیروت: دار احیاءالتراث العربى.

30. عاملی، سیدجعفر مرتضى. (1377). حقایقى مهم پیرامون قرآن کریم. (ترجمه: سیدحسن اسلامى). قم: دفتر انتشارات اسلامى.

31. عباس، فضل حسن. (1421ق). قضایا قرآنیة فی الموسوعة البریطانیة. عمان: دارالفتح.

32. عبدالفتاح، عبدالغنى القاضى. (1426ق). القراءات فی نظر المستشرقین و الملحدین. قاهره: انتشارات دارالسلام.

33. فخر رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. (چاپ سوم). ‏بیروت: دار احیاءالتراث العربى‏‏.

34. فضلی، عبدالهادی. (1405ق). القرائات القرآنیة. تاریخ و تعریف. (چاپ سوم). بیروت: دارالقلم.

35. کردی، محمدطاهر. (1372ق). تاریخ القرآن و غرائب رسمه و حکمه. قاهره: مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر.

36. گلدتسیهر، ایگناتس. (1357). درس‌هایی درباره اسلام. (ترجمه: علینقی منزوی). تهران: کمانگیر.

37. گلدتسیهر، ایگناتس. (1374ق). ﻣﺬاﻫﺐ‫اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ‌ اﻻﺳﻼﻣﯽ‌. (ترجمه: عبدالحلیم نجار). مصر: مکتب الخانجی.

38. گلدتسیهر، ایگناتس. (1944م). المذاهب الاسلامیه فی تفسیر القرآن. (تعریب علی حسن عبدالقادر). لندن: مطبعه العلوم.

39. گلدتسیهر، ایگناتس. (1946م). العقیده و الشریعه فی الاسلام. بیروت: دارالرائد العربی.

40. گلدتسیهر، ایگناتس. (1393). گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان. (ترجمه: ناصر طباطبایی). (چاپ چهارم). تهران: انتشارات ققنوس.

41. معرفت، محمدهادی. (1378). علوم قرآنی. قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.

42. معرفت، محمدهادی. (1379). صیانة ‌‌القرآن ‌‌من‌‌ التحریف. تهران: انتشارات وزارت خارجه.

43. معرفت، محمدهادی. (1412ق). تلخیص التمهید. بیروت: دارالمیزان.

44. معرفت، محمدهادى. (1382). تاریخ قرآن. (چاپ پنجم). تهران: سمت.

45. معرفت، محمدهادى. (1410ق). التمهید فی علوم القرآن. (چاپ سوم). قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قم.

46. مؤدب، رضا. (1378). نزول قرآن و رؤیاى هفت حرف. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

47. هروی، ابوعبیدالقاسم بن سلام. (1418ق). الناسخ و المنسوخ فی القرآن العزیز و ما فیه من الفرائض و السنن. (چاپ سوم). ریاض: انتشارات مکتبه الرشد.