پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
مبانی فلسفی کاربرد خیال (تمثیل) در قرآن
7
25
FA
سید مهدی
میرهادی
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان اصفهان
m.mirhadi@cfu.ac.ir
10.22081/jqss.2021.61920.1138
تمثیل از مهمترین وجوه معنایی و کلامی بهکاررفته در قرآن است. مقاله پیشِ رو با هدف تبیین چرایی کاربرد تمثیل (خیال) در قرآن به لحاظ هستیشناختی و معرفتشناختی تدوین گردیده است. تحلیل و استنتاج، روش مورد استفاده در این مقاله است. دو گزاره اصلی که مقاله در پی تبیین آن است، عبارتاند از: 1. تمثیلهای قرآنی ماهیت اعتباری و مجازی ندارند؛ یعنی صرف مثال برای آسانشدن فهم نیستند (وجه هستیشناختی)؛ 2. تمثیلهای قرآنی، حقایق متنزلشدهای هستند که موضوع، مبادی و مواد قوه خیال برای فهم معارف قرآنی قرار میگیرند و فهم را امکانپذیر میسازند (وجه معرفتشناختی). در قرآن، تمثیل به معنای توصیفکردن و تشبیه حقایق معقول به نمودهای محسوس بهکار میرود؛ زیرا واقعیتهای عالم مشهود، نمودهای مناسبی برای ترسیم عالم غیب و حقایق معنوی است. تمثیل، فعالیت مهم قوه خیال برای فهم و تفهیم مسائل است که از طریق بازیابی، ترکیب یا خلق صورتهای مثالی (خیالی) متناسب با مفاهیم مورد نظر انجام میپذیرد. قرآن کتاب هدایت انسانها است و نه تنها معارف مندرج در آن، بلکه چگونگی تبیین آن معارف نیز برای افراد بشر حجت و راهگشا است. اراده و تدبیر الهی در بهکارگیری تمثیل در قرآن، آموزههای پربرکتی را برای ما به ارمغان میآورد.
تمثیل,خیال,قرآن,هستیشناختی,معرفتشناختی,مبانی فلسفی
https://jqss.isca.ac.ir/article_71713.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71713_9cd70b84c9e212acb7b683bcab89c3c8.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
بررسی فطرت بالفعل و بالقوه از دیدگاه آیتالله جوادی آملی و شهید مطهری
26
46
FA
علی
نورمحمدیان
مدرسی معارف اسلامی - اخلاق، دانشگاه قران و حدیث، پردیس تهران.
anm155@chmail.ir
10.22081/jqss.2021.61923.1139
فطرت را بیشتر اندیشمندان اسلام پذیرفتهاند؛ زیرا مستند به ادله قرآنی و روایی است. فطریات از موضوعات مشترک میانرشتهای در بین بسیاری از رشتههای علوم انسانی است. یکی از ابعاد فطرت، ثبات فطرت و بررسی فطرت بالقوه و فطرت بالفعل است. موضوع مورد پژوهش در مقاله حاضر عبارت است از اینکه آیا فطرت بالقوه است یا بالفعل. این دو با هم تفاوتی اساسی دارند که منجر به چندین تفاوت دیگر در حوزههای مختلف فرهنگی، تربیتی و اخلاقی میشود. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و با تطبیق دیدگاههای شهید مطهری و آیتالله جوادی آملی انجام گرفته است. با فرض اینکه در فطرت بالقوه، بالفعلشدن آن بستگی به محیط دارد و در فطرت بالفعل، محیط میتواند آن را از کار بیندازد، ویژگیها و ابعاد و نتایج هرکدام از فرضیهها بررسی شد و با تأکید بر این مبنا که معلمِ فطرت خود خدا است و محیط موجب غفلت از آن میشود و کار پیامبر و مربیان در تربیت انسانها تذکر و غفلتزدایی است، فرض فطرت بالفعل قوت گرفت.
فطرت بالفعل,فطرت بالقوه,جوادی آملی,مطهری,ثبات فطرت
https://jqss.isca.ac.ir/article_71714.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71714_b2a23a8a4b3d6a785f9c8eecac449965.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
بررسی و نقد دیدگاه سید قطب درباره نسبت دین و علم تجربی جدید
47
75
FA
حسن
زرنوشه فراهانی
استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی. تهران. ایران.
zarnooshe@sru.ac.ir
صابر
خلیلی
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی. تهران. ایران
kh.saber.ali@gmail.com
10.22081/jqss.2021.61466.1123
یکی از مسائل چالشی پیش روی اندیشمندان اسلامی در سدههای اخیر، رابطه دین و علوم تجربی است که متفکران مسلمان با رویکردهای مختلفی در پی تبیین آن برآمدهاند. سید قطب از مشهورترین و تأثیرگذارترین چهرههای اسلامی قرن بیستم، با تفکیک میان علوم ارزشی (انسانی) و علوم محض (تجربی) و منفکدانستن علوم محض از مبانی معرفتی تمدن غرب، اخذ علوم تجربی غربی را بلامانع میداند. در این مقاله با روش توصیف و تحلیل ابتدا به تبیین دیدگاه او درباره تمدن و نسبت دین و علم میپردازیم و نقش علوم تجربی جدید را در تمدن اسلامی مورد نظر او تبیین میکنیم؛ سپس اشکالات نظریه او را مطرح میکنیم که از مهمترین آنها: 1. ناقصبودن نظام معرفتیای که وی در پی اشکال به تمدن غرب مطرح میکند و متناسب بحث «هستها و بایدها» در علوم تجربی به نظریهپردازی نمیپردازد؛ 2. بیتوجهی به تأثیر متقابل علوم ارزشی و علوم محض و نقش جهتدهی علوم ارزشی؛ 3. فقدان بحث از علوم تجربی اسلامی که با ایجاد تغییرات در هدف، منابع، روش و غایت باید به آن پرداخت؛ 4. رویکرد تفسیری همراه با سکوت وی در مواجهه با آیات علمی.
سید قطب,جامعه اسلامی,تمدن اسلامی,علم تجربی جدید,غرب
https://jqss.isca.ac.ir/article_71715.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71715_3edf67a226d6bf5c825013fb09b959e3.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
طلاق عاطفی و راهکارهای قرآنی پیشگیری از آن
76
106
FA
محمد صادق
یوسفی مقدم
0000-0002-6271-2498
مدیر پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
m.yousefimoqaddam@isca.ac.ir
لیلا
دین دوست سرخابی
طلبه سطح چهار، قم، ایران
leiladindoost@yahoo.com
10.22081/jqss.2021.59943.1098
طلاق عاطفی حکایت از گسستی عمیق در صمیمیت و روابط عاطفی میان همسران دارد. آمارها حاکی از روند روبهرشد این پدیده نامیمون است که زنگ خطری برای سلامت اجتماع به شمار میرود. اهمیتِ بررسی این مسئله و ضرورتِ پرداختن به راهحلهای پیشگیرانه آن، انگیزه انجام بسیاری از مقالات و تحقیقات بوده است که با رویکردی جامعهشناسانه و روانشناسانه، در حل این معضل کوشیدهاند. ویژگی ممیِز این نوشتار، رویکرد متفاوت آن در رویارویی با پدیده طلاق عاطفی است. استمداد از کلام الهی، بهعنوان خالق همسران که نظام زوجیت را بر مبنای «لتسکنوا الیها» بنا نهاده و بیشترین اشراف را بر فطریات و نیازهای بشر دارد، میتواند روشنگر راه و فصلالخطاب تمام آرا و نظریات باشد. بر این اساس در این مقاله به روشی توصیفی ـ تحلیلی پس از بیان کوتاهی از مفاهیم مرتبط، راهکارهای قرآنی پیشگیری از طلاق عاطفی، بررسی شده است.
طلاق عاطفی,راهکار,پیشگیری,تقوا,صله رحم,مشورت,کفویت,نشوز
https://jqss.isca.ac.ir/article_71716.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71716_6fccb5beef6de09052ef54b70665d278.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
واکاوی چالش کلامی و اخلاقی تفسیر آیات 1-10 سوره عبس از نگاه فریقین
107
129
FA
مرضیه
ورمزیار
دانشگاه معارف اسلامی
varmazyar14@gmail.com
10.22081/jqss.2021.61326.1120
شأن نزولهای مختلف، ارائه تفسیر منطقی و بدون چالش از آیات 1-10 سوره عبس را با دشواری همراه کرده است. توجه به مقام عصمت پیامبر اکرم|(صل الله علیه وآله) در حوزه کلام اسلامی از یک سو و منزلت اخلاقی ایشان در حوزه اخلاق اسلامی از سوی دیگر از مهمترین نقاط چالشبرانگیز در این تفاسیر است. این مقاله با روش کتابخانهای و توصیفی- تحلیلی بعد از واکاوای دیدگاه مفسران مشهور فریقین، نظریات مفسران شیعی را که برخاسته از سه شأن نزول مختلف است، به چهار گروه تقسیم میکند. یک دسته از این تفاسیر، مطابق نظر مفسران اهل سنتاند و خطاب آیات را متوجه پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) میدانند و ضمن بیان دلایلی، آن را با مقام عصمت و منزلت اخلاقی ایشان در تنافی نمیبینند. دسته دیگر تفاسیر، ساحت رسول اکرم(صل الله علیه و آله)را مبرا و منزه از خطاب این آیات دانستهاند. این نظر در عین حق و مشهوربودن، نقطه ابهامی با خود به همراه دارد که از نظرها مغفول مانده است. دسته سوم، دو نظر گفتهشده را قابل جمع میدانند. نویسنده این نوشتار، با ارائه دلیل، گروه چهارم از تفاسیر شیعی را برمیگزیند تا هم بر نظر حق و مشهور مفسران شیعی که این تفسیر با آن همراهی دارد، اصرار ورزد و هم نقطه ابهام موجود در تفسیر آنان را با این انتخاب مرتفع سازد.
سوره عبس,عقاید,اخلاق,تفاسیر اهل سنت,تفاسیر شیعه
https://jqss.isca.ac.ir/article_71717.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71717_8a320cd00d2e2b4a0681456876ee4ade.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
واکاوی روایات سیره امام علی× در تطبیق بر آیات 87 و 88 سوره مائده
130
153
FA
لیلا
ابراهیمی
جامعه الزهرا
ebrahimi.ly1@gmail.com
سید محمد
نقیب
دانشگاه علوم و معارف قرآن
amin200057@yahoo.com
10.22081/jqss.2021.61781.1132
گزارههای تاریخی از سنت و قضایای نقلشدۀ بیانگر سیره معصومان علیه السلام از جمله مباحثی هستند که به دلیل حجیت فعل و قول و تقریر معصوم، از اهمیت ویژهای برخوردارند؛ ولی به دلیل وجود اطلاعات غیردقیق و ناپذیرفتنیِ ناشی از جعل، کذب، تحریف، ضعف در سند یا دلالت و محتوا و مخالفت با قرآن و عقل، نمیتوان به تمامی این گزارهها اعتماد کرد. پژوهش پیشِ رو با شیوهی توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعه کتابخانهای در پی تحلیل و ارزیابی محتوایی اخبار و روایات منابع فریقین، ذیل آیات 87 و 88 سوره مائده، منطبق بر معیارها و گزارههای قرآنی است. در مجموع منابع شیعه و اهل سنت، چهار دسته از اخبار بهصراحت به نوع رفتار و سیره حضرت علی علیه السلام مرتبط با آیات 87 و 88 سوره مائده پرداختهاند که غالب این روایات قابل اعتماد نیستند. مضمون این دسته از روایات آن است که حضرت علی علیه السلام با سنّت پیامبر مخالفت کرده است؛ ازاینروآیات 87 و 88 سوره مائده در خصوص ایشان نازل شده است. دلایل عدم پذیرش این روایات عبارتاند از: عدم مطابقت محتوایی با معارف قطعی قرآن کریم همچون عصمت و و ناسازگاری با اصول پذیرفته شدۀ اخلاقی، ناسازگاری با شأن و جایگاه امام معصوم، گزارههای تاریخی قطعی و مسلم، وجود اضطراب و اختلاف در روایات و منتقلهبودن برخی روایات.
امام علی×,عثمان بن مظعون,روایات سیره,حرامکردن حلالها
https://jqss.isca.ac.ir/article_71718.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71718_ea0719701abe38545602972fbf6f4afc.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن)
مطالعات علوم قرآن
2716-9936
2716 -9944
3
2
2021
06
22
بررسی و نقد برخی مقالات دایرةالمعارف قرآن الیور لیمن درباره حوا، ساره، مریم و خدیجه، زنان منسوب به پیامبران
154
176
FA
نجمه
قافی
دانشگاه معارف اسلامی
goftogoo@iran.ir
محمدهادی
منصوری
دانشگاه معارف اسلامی
mmh.f110@yahoo.com
10.22081/jqss.2021.61877.1137
«قرآن، یک دایرةالمعارف» معروف به دایرةالمعارف قرآن اثر الیور لیمن نویسنده آمریکایی است که مقالات آن مشتمل بر موضوعات و مباحث مربوط به قرآن و مفسران است. این دایرةالمعارف نیز مانند دیگر آثار مستشرقان در کنار برخی مطالب مفید، دارای شبهات عقیدتی، فقهی و... است که بررسی آن شبهات و پاسخ به آنها را بایسته میسازد. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی شبهاتی درباره حوا، ساره، مریم و خدیجه از زنان منسوب به پیامبران پرداخته است که این شبهات عبارتاند از: آفرینش حوا از دنده چپ آدم، منحصرکردن نسل ابراهیم به فرزندان ساره، ادعای متأهلبودن حضرت مریم و تأیید نزول وحی بر پیامبر اکرم صل الله علیه و آله از سوی حضرت خدیجه. شبهات یادشده با نقدهایی روبهرو است از جمله: همطرازی آفرینش آدم و حوا و مردودبودن ادعای آفرینش حوا از دنده چپ آدم، وجود دلایل متعدد درباره ادامه نسل حضرت ابراهیم علیه السلام از اسحاق و اسماعیل علیه السلام، خلط مباحث قرآن با افسانه در ماجرای حضرت مریم علیها السلام و دلالت آیات عدم مس بر ازدواجنکردن ایشان و جعلیبودن روایات تأیید نزول وحی بر پیامبر به واسطه حضرت خدیجه علیها السلام:.
همسر و مادر پیامبران,دایرةالمعارف الیور لیمن,شبهات قرآنی,مستشرقان,زنان
https://jqss.isca.ac.ir/article_71719.html
https://jqss.isca.ac.ir/article_71719_f5a06ac9e4a5ea6aa0259efcaff21203.pdf